وبلاگ شخصی مجید محب زاده زاهدشهری فسایی

چکیده                                                                               

قرآن کریم و سنت نبوی همه انسان ها را صرف انسان بودن دارای حقوقی ثابت می داند. اساس حقوق بشر را با صراحت چنین اعلام می نماید که ما فرزندان آدم را بسیار گرامی داشتیم و بر بسیاری از آفریده های خویش برتری بخشیدیم. اسلام برای جان آدمی ارزشی بسیار بالا مقرر داشته و باور دارد که هر کس انسانی را بکشد گویا همه انسان ها را کشته است. اهداف ما در این تحقیق این است که بدانیم که حقوق بشر در تمدن اسلامی چه جایگاهی دارد و چگونه توسط دولتمردان اسلامی رعایت می شده است. اساس کار تحلیل گفتمان قرآنی و سیره اهل بیت(علیه السلام) پیرامون موضوع و اعلامیه حقوق بشر اسلامی می باشد. پس از بررسی های لازم بر پایه فرضیه های مقدماتی که براساس ـ مبانی قرآنی همه انسان ها صرف انسان بودن از حقوق انسانی برخوردارند و در قرآن و نهج البلاغه و سیره پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) و ائمه طاهرین(علیه السلام) همه دولتمردان ملزم بوده اند که حقوق بشر را رعایت نمایند ـ به این نتایج دست یافتیم در سیره نبوی حضرت محمد(صلی الله علیه وآله وسلم) به تمامی تبعیض هایی که گلوی بشر را در طول قرن ها می فشرد و حقوق آنان را پایمال می کرد با یک جمله ساده و فراگیر پایان داد که همه مسلمانان با هم برادر و برابر و فراتر از آن همه انسان ها در سرشت انسانی با یکدیگر مشترک هستند. بنابراین همه انسان ها از حقوق مساوی در اموری چون اصل حیات، کرامت انسانی، قانون، انسانیت، آزادی، استقلال، کسب، مالکیت، بهره برداری از تولیدات علمی و ادبی، آموختن، رأی، انتخاب ملیت و تابعیت، امنیت فردی و ... برخوردارند. رعایت حقوق بشر نسبت به اقلیت های مذهبی در تمدن اسلامی از چنان جایگاهی برخوردار است که به اعتراف مورخان بزرگ عدالت و حقوقی که مسلمانان برای آنان تأمین می کردند بر عدالت و امنیت و آزادی هم کیشان خود ترجیح می دادند و به همراه مسلمین در تقابل با همکیشانشان که به شهرهای اسلامی هجوم آورده بودند به دفاع از شهرهای اسلامی پرداختند.

کلید واژگان: حقوق بشر، حکومت نبوی، اقلیت های مذهبی، تبعیض نژادی

1-1- مقدمه

قرآن کریم برای همه آدمیان ارزش و کرامت ذاتی قایل است. به همین جهت در تمدن اسلامی هیچ کس حق تعرض به حقوق انسان ها ندارد و بر دولتمردان در نظام اسلامی براساس قرآن و سیره پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) و اهلبیت صلوات الله علیهم اجمعین لازم و ضروری است که حقوق بشر را رعایت نمایند.

در فرهنگ اسلامی انسان موجودی است که آزاد آفریده شده است و هیچ کس نمی تواند این حق فطری و الهی را از او بگیرد براساس اندیشه اسلامی آدمیان دارای حقوق برابر و مساوی هستند چون همه آن ها با هم برادر و برابر و فراتر از آن در سرشت انسانی با یکدیگر مشترک هستند بنابراین همه انسان ها از حقوق مسای در اموری چون اصل حیات، کرامت انسانی، قانون، انسانیت آزادی، اسقلال، کسب، مالکیت، بهره برداری از تولیدات علمی و ادبی و ... بروردار هستند. علاوه بر این در جوامع اسلامی اقلیت های مذهبی نیز چون مسلمانان از حقوق مسای برخوردار بودند و آزادانه به انجام مراسم عبادی خویش می پرداختند. در این مقاله ما به بررسی مبانی الزام به رعایت حقوق بشر توسط دولتمردان در تمدن اسلامی از منظر ثقلین می پردازیم.

1-2- بیان مسأله

مسئله مورد بررسی ما مبانی الزام به رعایت حقوق بشر توسط دولتمردان در تمدن اسلامی از منظر ثقلین می باشد. می خواهیم بدانیم حقوق بشر در تمدن اسلامی چه جایگاهی دارد و چگونه  بر چه اساسی دولتمردان در تمدن اسلامی به رعایت حقوق بشر پای بند بودند با این که اسلام و حضرت محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) پایه گذار و بنیان گذار حقوق بشر می باشد. ولی با تأسف فراوان کمتر کسی در گذشته به طرح مباحث نظری و تدوین کتاب یا رساله ای پیرامون موضوع پرداخته است. انتظار ما از این تحقیق آشنایی هر چه بیشتر مردم جامعه خصوصاً فرهنگ دوستان و فرهیختگان با مسئله حقوق بشر و اهمیت آن مقید بوده حضرت محمد(صلی الله علیه وآله وسلم) در حکومت نبوی و حضرت علی در دوران حکومت خویش در رعایت حقوق بشر از هر مذهب و نژاد و رنگ می باشد.

1-3- اهمیت مسأله

این تحقیق در همه زمان ها خصوصاً در عصر حاضر از اهمیت بسیاری برخوردار است. چون دولت هایی که عملاً دستشان به خون ملت های بی گناه حتی مردم جامعه خود آغشته است و هر وقت اراده نمایند تمامی حقوق انسانی را زیر پا می گذارند و به هیچ قانونی پای بند نیستند به دروغ دم از حقوق بشر می زنند ولی مسلمین جهان را متهم به پایمال نمودن حقوق بشر و ضد بشر معرفی می کنند. بنابراین برای نقش بر آب نمودن این اتهامات واهی ضرورت و اهمیت موضوع بسیار روشن و بدیهی است و باید واقعیاتی که راجع به رعایت حقوق بشر در دولت های اسلامی خصوصاً حکومت نبوی و حکومت علوی بیان گردد تا صادقان و کاذبان مشخص گردند.

1-4- اهداف تحقیق

هدف کلی این تحقیق بررسی مبانی الزام به رعایت حقوق بشر توسط دولتمردان در تمدن اسلامی از منظر ثقلین می باشد.

اهداف جزیی

الف) مطالعه تأثیر قرآن و سیره پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) و اهلبیت او در رعایت حقوق بشر توسط دولتمردان جامعه اسلامی

ب) شناخت جایگاه حقوق بشر در مکتب اسلام

1-5- بیان فرضیه

1- از دیدگاه قرآن کریم برای همه انسان ها صرف انسان بودن از حقوق انسانی برخوردارند

2- حقوق بشر توسط پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) و حضرت علی(علیه السلام) به طور کامل رعایت می شده است

3- ائمه طاهرین به پیروی از قرآن کریم و سیره نبوی و علوی تا آنجا که می توانستند حاکمان زمان خود را به رعایت حقوق بشر وادار می کردند.

1-6- روش تحقیق

تحلیل گفتمان قرآنی و نهج البلاغه و پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) و فرمایشات ائمه طاهرین صلوات الله علیهم اجمعین پیرامون موضوع می باشد که در آن به روش نورمن فرکلاف در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین به بررسی پیرامون موضوع پرداختیم.

1- در سطح توصیف به بررسی مبانی قرآنی و سیره و سنت پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) و اهل بیت (صلوات الله علیهم اجمعین) پیرامون موضوع و اعلامیه حقوق بشر اسلامی پرداختیم که قرآن کریم حقوقی برای بشر صرف انسان بودن قائل است و حضرت محمد(صلی الله علیه وآله وسلم) با یک جمله به تمامی تبعیض هایی که گلوی بشر را در طول قرن ها می فشرد و حقوق آن ها را پایمال می کرد با یک جمله ساده و فراگیر پایان داد که همه مسلمانان با هم برادر و برابرند.

2- در در سطح تفسیر به تجزیه و تحلیل فرضیه های مقدماتی پرداختیم و به این نتایج دست یافتیم که براساس مبانی قرآنی و سیره اهل بیت و پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) خصوصاً نهج البلاغه دولتمردان اسلامی مسئولند حقوق همه انسان ها اعم از هر قوم و مذهب و رنگ و نژاد رعایت کنند و حتی حیوانات نیز در تمدن اسلامی دارای حقوقی هستند که دولتمردان اسلامی ملزم هستند آن ها را پاسداری نمایند.

3- در سطح تبیین باید اعتراف کنیم که اسلام پایه گذار حقوق بشر است و اولین کسی که در دنیای اسلام و تمدن اسلامی حقوق بشر را رعایت نمود حضرت محمد(صلی الله علیه وآله وسلم) بود که تمامی حقوق بشر را در تمامی ابعاد رعایت فرمود و در تمدن اسلامی پیامبر و جانشینان او صلوات الله علیهم اجمعین در رعایت حقوق بشر بر همگان سبقت گرفتند و نه تنها حقوق بشر که حقوق حیوانات را نیز رعایت نمودند و همگان را به رعایت حقوق بشر ملزم فرمودند.

2-1-  حقوق بشر و برابری انسان ها از دیدگاه قرآن

در قرآن کریم کلیه مردم و انسان ها از جایگاه والایی برخوردارند کلام جاودانه قرآن آدمی را دارای حقوق انسانی ثابتی می داند و با صراحت اعلام می کند:

وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلاً؛

به راستی که ما، فرزندان آدم را بسیار ارجمند داشتیم و بر مرکب های خشکی و دریا حمل کردیم و با غذاهای پاکیزه روزی دادیم و بر بسیاری از آفریده های خویش برتری بخشیدیم.

و می فرماید:

يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ؛(حجرات/ 13)

ای مردم، ما شما را از مردی و زنی بیافریدیم و در قبایل و گروه های گوناگونی جایتان دادیم تا یکدیگر را بشناسید، و ارجمندترین شما نزد خدا پارساترین شماست. (اسراء/ 70)

و هم چنین می فرماید:

مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا؛

هر کسی انسانی را بکشد گویا همه انسان ها را کشته و هر کس وسیله حیات او را فراهم سازد، گویا همه انسان ها را زنده کرده است. (مائده/ 32)

و حضرت محمد(صلی الله علیه وآله وسلم) با اعتقاد به این آیات نورانی حقوق همه انسان ها را به رسمیت شناخت و در دفاع از حقوق آنان سعی و تلاش فراوان نمود و سیره عملی آن حضرت بهترین شاهد برای این ادعاست.

2-2- رعایت حقوق بشر در نهج البلاغه

در نظام سیاسی همه انسان ها فارغ از هر نژاد و مذهب و رنگ از حقوق انسانی برخوردارند چون در آفرینش همه یکسانند علی(علیه السلام) در عهدنامه مالک اشتر که در سال 38 هجری هنگامی که او را به فرمانداری مصر برگزید او را ملزم به رعایت حقوق همه شهروندان می نماید و می فرماید:

وَ أَشْعِرْ قَلْبَكَ الرَّحَمَةَ لِلرَّعِيَّةِ، وَ الَْمحَبَّةَ لَهُمْ، وَاللَّطْفَ بِهِمْ، وَ لاَ تَكُونَنَّ عَلَيْهِمْ سَبُعاً ضَارِياً تَغْتَنِمُ أَكْلَهُمْ فَإِنَّهُمْ صِنْفَانِ:

 إِمَّا أَخٌ لَكَ فِي الدِّيْنِ، أَوْ نَظِيْرٌ لَكَ فِي الْخَلْقِ، يَفْرُطُ مِنْهُمُ الزَّلَلُ، وَ تَعْرِضُ لَهُمُ الْعِلَلُ، وَ يُؤْتَى عَلَى أَيْدِيْهِمْ فِي الْعَمْدِ وَ الْخَطَإِ، فَأَعْطِهِمْ مِنْ عَفْوِكَ وَصَفْحِكَ مِثْلَ الَّذِي تُحِبُّ أَنْ يُعْطِيَكَ اللَّهُ مِنْ عَفْوِهِ وَصَفْحِهِ؛

مهربانی با مردم را پوشش دل خود قرار داده،  و با همه دوست و مهربان باش. مبادا هرگز، چو نان حیوان شکاری باشی که خوردن آنان را غنیمت دانی، زیرا مردم دو دسته اند، دسته ای برادر دینی تو، و دسته دیگر همانند تو در آفرینش می باشند. اگر گناهی از آنان سر می زند یا علت هایی بر آنان عارض می شود، یا خواسته و ناخواسته، اشتباهی می گردند، آنان را ببخشای و بر آنان آسان گیر، آن گونه که دوست داری خدا تو را ببخشاید و بر تو آسان گیرد. (دشتی، 1379، ص 566 )

چند حق از حقوق شهروندان را حضرت علی(علیه السلام) بر می شمارد و مالک اشتر را به عنوان یک دولتمرد در نظام اسلامی ملزم به رعایت آن ها می نماید که عبارتند از:

1- مهربانی با همه مردم صرف انسان بودن و فارغ از هر گونه تبعیض

2- بخشیدن خطاهای آنان

3- آسان گیری بر شهروندان

حضرت علی(علیه السلام) در این کلام گهربار رعایت حقوق همه انسان ها چه مسلمان و چه غیر مسلمان را لازم و ضروری می داند و نژادپرستی را نفی می کند.

2-3- مقدم داشتن حقوق بشر بر حقوق خدا

حقوق بشر از چنان اهمیت و جایگاهی برخوردار است که خداوند متعال آن را بر حقوق خود مقدم داشته است و کسی که  حقوق بشر را رعایت نماید این کار او به رعایت نمودن حقوق الهی منجر می شود.

امام علی(علیه السلام) می فرماید:

جَعَلَ اللهُ سُبحانَهُ حُقُوقُ عِبادِهِ مقدّمَهً لِحقُوقِهِ فمَن قام بحُقُوقِ عبادِالله کانَ ذلک مؤدِّیاً اِلی القیامِ بحُقوقِ الله؛

خداوند پاک حقوق مردم را بر حقوق خود مقدم داشت پس هر که حقوق بندگان خدا را رعایت کند این کار به رعایت کردن حقوق  خدا بینجامد. (آمدی، 1380، ص388)

2-4- مهم ترین حقوق، حق ملت بر دولتمردان

در تمدن اسلامی رعایت حقوق ملت توسط زمامداران مهم ترین حق شمرده شده است.

امام علی(علیه السلام) می فرماید:

وَ أَعْظَمُ مَا افْتَرَضَ - سُبْحَانَهُ - مِنْ تِلْكَ الْحُقوقِ حَقُّ الْوَالِي عَلَى الرَّعِيَّةِ، وَ حَقُّ الرَّعِيَّةِ عَلَى الْوَالِي؛

و در میان حقوق الهی بزرگ ترین حق، حق زمامدار بر مردم و حق ملت بر زمامدار. (نهج البلاغه، خطبه 214، ص442)

2-5- ثمرات رعایت حقوق ملت توسط زمامداران

رعایت حقوق ملت توسط زمامداران ثمرات بسیار ارزشمندی را به دنبال خواهد داشت. امام علی(علیه السلام) به برخی از این ثمرات اشاره می نماید و می فرماید:

و آن گاه که مردم حق زمامدار را ادا کنند و زمامدار حق مردم را بپردازد حق در آن جامعه عزت یابد و راه های دین پدیدار و نشانه های عدالت برقرار و سنت پیامبر پایدار گردد. پس روزگار اصلاح شود و مردم در تداوم حکومت امیدوار و دشمن در آرزوهایش مأیوس گردد . (همان، ص443)

با توجه به کلام نورانی امام علی(علیه السلام) می توان ثمرات رعایت حقوق متقابل زمامداران و ملت را چنین برشمرد:

1- عزت حق در جامعه

2- برقراری عدالت

3- پایداری سنت پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم)

4- تداوم حکومت

5- مأیوس شدن دشمن

بدیهی است که اگر حقوق متقابل ملت و زمامداران رعایت شود، ملت، دولت و زمامداران را از خود می دانند و در مواقع ضروری از آن ها پشتیبانی می کنند و این امر باعث تداوم حکومت و مأیوس شدن  دشمن می شوند.

بدیهی است که اگر حقوق متقابل ملت و زمامداران رعایت شود ملت، دولت و زمامداران را از خود می دانند و در مواقع ضروری از آن ها پشتیبانی می کنند و این امر باعث تداوم حکومت و مأیوس شدن دشمن می شود.

2-6- حقوق متقابل دولت و ملت در تمدن اسلامی

در نظام سیاسی اسلامی مردم نسبت به دولت و حکومت حقوقی دارند که رعایت آن ها توسط دولتمردان بسیار ضروری است. دولت در تمدن اسلامی موظف است که خیرخواه مردم باشد و بیت المال را در میان آن ها عادلانه تقسیم کند و به مردم آموزش دهد و شیوه صحیح زندگی را به آن ها بیاموزند. در تمدن اسلامی ملت باید ملتی آگاه، مسئول، متعهد با فرهنگی متعالی باشد که وظیفه دولتمردان نظام اسلامی است که راه را جهت ترقی و تعالی ملت آماده سازند و موانع را در این باره برطرف نمایند. امام علی(علیه السلام) در این باره می فرماید:

ای مردم، مرا بر شما و شما را بر من حقی واجب شده است، حق شما بر من، آن که از خیرخواهی شما دریغ نورزم و بیت المال  را میان شما عادلانه تقسیم کنم، و شما را آموزش دهم تا بی سواد و نادان نباشید، و شما را تربیت کنم تا راه و رسم زندگی را بدانید. و اما حق من بر شما این است که به بیعت با من وفادار باشید، و در آشکار و نهان برایم خیرخواهی کنید، هر گاه شما را فراخواندم اجابت نمایید و فرمان دادم اطاعت کنید. (نهج البلاغه، خطبه34، ص87)

مردم وظیفه دارند نسبت به دولتمردان وفادار باشند و در همه حالات خیرخواه آنان باشند و این چنین در تمدن اسلامی حقوق بشر و شهروندان رعایت می شود و مردم و دولمتردان ملزم به رعایت این حقوق متقابل می باشند.

2-7- بررسی مبانی حقوق بشر در اعلامیه حقوق بشر اسلامی

این اعلامیه که در سال 1989 در کنفرانس تهران تهیه شد و نوزدهمین اجلاس وزیران خارجه دولت های اسلامی در شهر قاهره به تصویب رسید. (سالم الصفار، 1385، ص197) که براساس مبانی قرآن و سیره پیامبر بزرگوار اسلام(صلی الله علیه وآله وسلم) می باشد  بیانگر رعایت حقوق بشر در تمدن اسلامی است. گر چه در تهیه این اعلامیه مسلمانان و فرهیختگان جهان اسلام دیر اقدام نموده اند ولی گامی مؤثر در دفاع از رعایت حقوق بشر در تمدن اسلامی است که اکنون به بعضی از حقوقی که به عنوان حقوق بشر اسلامی در این اعلامیه بیان شده است می پردازیم.

2-7-1- حق حیات

یکی از حقوقی که در تمدن اسلامی هر شهروندی از هر نژاد و مذهب و رنگ از آن برخوردار است حق حیات و زندگی است.

مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا؛

هر كس كسى را جز به قصاص قتل يا [به كيفر] فسادى در زمين بكشد چنان است كه گويى همه مردم را كشته باشد و هر كس كسى را زنده بدارد چنان است كه گويى تمام مردم را زنده داشته است.(سوره مائده، آیه 32)

از این جهت در فرهنگ اسلامی خودکشی به شدت مذمت شده و هیچ انسانی حق ندارد حق حیات را از خود سلب کند.

امام علی(علیه السلام) نیز در نهج البلاغه مالک اشتر و همه زمامداران در تمدن اسلامی را ملزم به رعایت حق حیات انسان ها می نماید و آنان را به شدت از خونریزی برحذر می دارد و می فرماید:

از خونریزی بپرهیز، و از خون ناحق پروا کن که هیچ چیز مانند خون ناحق کیفر الهی را نزدیک، مجازات را بزرگ نمی کند و نابودی نعمت ها را سرعت نمی بخشد و زوال حکومت را نزدیک نمی گرداند و روز قیامت خدای سبحان قبل از رسیدگی اعمال بندگان نسبت به خون های ناحق ریخته شده داوری خواهد کرد پس با ریختن خونی حرام حکومت خود را تقویت مکن زیر خون ناحق، پایه های حکومت را سست و پست می کند و بنیاد آن را برکنده و به دیگری منتقل سازد. (نهج البلاغه، نامه 53، ص589)

امام علی(علیه السلام) درباره حق حیات دولتمردان را در تمدن اسلامی موظف می نماید که هرگز این حق اولیه بشر را از کسی نگیرد که در صورت خونریزی ناحق زوال حکومت نزدیک می گردد و خون ناحق موجب می شود که پایه های حکومت سست گردد.

2-7-2- حق کرامت انسانی

این حق انسان­ها ریشه در قرآن­کریم دارد چون اوین کسی که کرامت­انسانی را ارج می­نهد خودِ خداوند است و می­فرماید:

وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا؛

و به راستى ما فرزندان آدم را گرامى داشتيم و آنان را در خشكى و دريا [بر مركبها] برنشانديم و از چيزهاى پاكيزه به ايشان روزى داديم و آنها را بر بسيارى از آفريده‏هاى خود برترى آشكار داديم.(سوره اسراء، آیه70)

لقمان حکیم به پسرش می فرماید:

فرزندم! هیچ کس را به سبب کهنه بودن جامه اش تحقیر مکن (و خوار مساز) زیرا پروردگار تو و او یکی است. (مهدوی ارزگانی، 1389، ص21)

آیه فوق بیانگر رعایت حق کرامت انسانی است که خداوند می فرماید ما فرزندان آدم را گرامی داشتیم و سخن لقمان این اصل را یادآوری می کند که کسی را به واسطه لباس ظاهری خوار مشمار.

در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران درباره حق کرامت انسانی آمده است که:

جمهوری اسلامی نظامی است بر پایه ایمان به ... کرامت و ارزش والای انسانی و آزادی توأم با مسئولیت او در برابر خدا. (صادقی، 1385، ص21)

بنابراین در نظام سیاسی اسلام دولتمردان مسئولند حرمت را پاس دارند و این حق فطری بشر یعنی حق کرامت انسانی او را رعایت کنند.

2-7-3- حق آزادی

از جمله حقوقی که همه شهروندان در تمدن اسلامی از آن برخوردارند حق آزادی است چه این که در مکتب اسلام خداوند، انسان ها را آزاد خلق کرده است و هیچ کس در هیچ شرایطی حق ندارد این حق را از مردم سلب کند.

امام علی(علیه السلام) می فرماید:

ولاتَکُن عَبدَ غَیرِک وَ قَد جَعَلَکَ اللهُ حُراً؛

برده دیگری مباش که خدا تو را آزاد آفریده است. (نهج البلاغه، نامه 31، ص532)

همچنین آن امام بزرگوار آزادی را حقی از جانب خدا برای انسان ها می داند و می فرماید:

اَیُّها الناسُ اِنَّ آدَمَ لم یَلدٌ عبداً ولا امهً و انّ النّاسَ کُلُّهُم اَحرارٌ؛

ای مردم آدم برده و کنیز به دنیا نیاورده است همانا همه مردم آزادند. (مهدوی ارزگانی، 1389، ص14)

و دولتمردان در تمدن اسلامی موظف هستند این حق را محترم بشمارند چون حقی خدادادی و فطری است.

2-7-4- حقوق مساوی در برابر قانون

یکی از حقوق اولیه ای که هر شهروندی در تمدن اسلامی از آن برخوردار است حق برابری در برابر قانون و برخورداری از حقوق مساوی برخوردارند و رنگ و نژاد و زبان و مانند اینها سبب امتیاز نخواهد بود.

در اصل بیستم نیز آمده است که همه افراد ملت اعم از زن و مرد یکسان در حمایت قانون قرار دارند و از همه حقوق انسانی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با رعایت موازین اسلام برخوردارند. (صادقی، 1385، ص30)

عایشه همسر پیامبر نقل می کند که:

زنی از بنی مخزوم کالا به عاریت می گرفت و سپس انکار می کرد (که کالایی  گرفته است). پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) دستور داد دست او را قطع کنند. خانواده آن نزد اسامه رفتند و از او خواستند نزد پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) وساطت کند. اسامه نیز درباره آن زن با پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) صحبت کرد. پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: ای اسامه! نبینم درباره  (جاری نشدن) حدی از حدود خدا صحبت می کنی! پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم)، سپس، به ایراد خطبه پرداخت و فرمود: پیشینیان شما از آن رو هلا ک شدند که اگر در  میان آن ها نجیب زاده ای دزدی می کرد کاری به او نداشتند و اگر ضعیف و بیچاره­ای دست به سرقت می زد دستش را می بریدند. سوگند به آن که جانم در دست اوست اگر فاطمه دختر محمد هم این کار را می کرد دستش را قطع می کردم. (ری شهری، 1379، ج3، ص1049)

2-7-5- حق آموزش و آموختن

در تمدن اسلامی همه شهروندان از حق مساوی در آموزش برخوردارند و همگان حق بهره برداری از تولیدات علمی و ادبی دارند و دولتمردان ملزم هستند این حق را رعایت نمایند و هیچ گونه تبعیضی را در این امر روا ندارند و حق جلوگیری از آموزش را برای هیچ کس ندارند.

پیامبرگرامی اسلام حضرت محمد(صلی الله علیه وآله وسلم) می فرماید:

العلم لا یَحِلُّ مَنعُهُ؛

جلوگیری از علم جایز نیست. (مهدوی ارزگانی، 1389، ص45)

در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در اصل سی ام آمده است که دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سر حد خودکفایی کشور به طور رایگان گسترش دهد. (صادقی، 1385، ص33)

لازم به توضیح است که از نظر قانون مسئولیت اجرایی قانون اساسی بر ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران لازم و ضروری است و ایشان باید در اجرای قانون اساسی از جمله فراهم نمودن امکانات تحصیل برای همگان تلاش نماید.

2-7-6- حق انتخاب شغل

یکی از حقوق انسانی حق آزادی انتخاب شغل است. از دیدگاه اسلام هیچ کس را نمی توان به کاری مجبور کرد.

حضرت علی(علیه السلام) در این باره می فرماید:

من روا نمی دانم کسی را به انجام کاری مجبور کنم که آن را دوست ندارد. (مهدوی ارزگانی، 1389، ص46)

و بدین وسیله امام علی بن ابیطالب(علیه السلام) به عنوان بزرگ ترین دولتمرد جهان اسلام بر همگان واجب می نماید که این حق انسان ها را رعایت نمایند. در ماده 14 حقوق بشر اسلامی نیز این حق ذکر شده است. (سالم الصفار، 1385، ص198)

2-7-7- حق انتخاب ملیت و تابعیت

این امر نیز یکی از حقوقی است که در فرهنگ و تمدن اسلامی بدان اشاره شده است و رسول گرامی اسلام حضرت محمد(صلی الله علیه وآله وسلم) می فرماید:

زمین، زمین خداست و بندگان، بندگانِ خدا هستند پس هر یک از شما هر جا نکو یافت تقوای الهی پیشه کند و اقامت گزیند. (مهدوی ارزگانی، 1389، ص38)

2-7-8- حق امنیت مالی

این حق نیز یکی از حقوق دیگری است که در فرهنگ و تمدن اسلامی دولتمردان ملزم به رعایت آن هستند.

امام مهدی موعود (عجل الله تعالی فرجه الشریف ) می فرماید:

برای هیچ کس تصرف در مال دیگری جایز نیست مگر با اجازه او. (طبرسی، 1381، ص563)

که این حق نیز لازمه زندگی بشر است و بر مالکیت انسان ها مهر تأیید می زند و کسی نمی تواند بدون اجازه در اموال دیگران تصرف نماید.

2-8- الزام به رعایت حقوق بشر درباره ابن ملجم قاتل امام علی(علیه السلام)

حقوق بشر در مکتب اسلام از چنان جایگاه و اهمیتی برخوردار است که امام علی(علیه السلام) به عنوان امام و وصی رسول خدا و مسئولیت دولت اسلامی در آن زمان که فردی چون ابن ملجم در سال 40 هجری در شهر کوفه او را ترور می نماید و بتی ناجوانمردانه سر او وارد می سازد.[1] امام علی(علیه السلام) به عنوان مسئول دولت اسلامی فرزندان و اطرافیان خود را ملزم می نمایند حتی حقوق انسانی یک فرد قاتل (ابن ملجم) را رعایت نمایند و از مثله کردن او بپرهیزند.

امام علی(علیه السلام) در فرازی از وصیت خود به امام حسن(علیه السلام) می فرماید:

يَابَنِي عَبْدِالْمُطَّلِبِ لاَ أُلْفِيَنَّكُمْ تَخُوضُونَ دِمَاءَ الْمُسْلِمِينَ خوْضاً تَقُولُونَ: »قُتِلَ أَمِيْرُالْمُؤْمِنِينَ« أَلاَ، لاَ تَقْتُلُنَّ بِي إِلاَّ قَاتِلِي.

 أُنْظُرُوا إِذَا أَنَامِتُّ مِنْ ضَرْبَتِهِ هذِهِ، فَاضْرِبُوهُ ضَرْبَةً بِضَرْبَةٍ، وَ لاَ يُمَثَّلُ بِالرَّجُلِ، فَإِنِّي سَمِعْتُ رَسُوْلَ اللَّهِ‏صلى الله عليه وآله وسلم يَقُولُ: »إِيَّاكُمْ وَالْمُثْلَةَ وَ لَوْ بِالْكَلْبِ الْعَقُورِ«.؛

ای فرزندان عبدالمطلب؛ مبادا پس از من دست به خون مسملین فرو برید[و دست به کشتار بزنید] و بگویید، امیرمؤمنان کشته شد، بدانید حز کشنده من کسی دیگر نباید کشته شود. درست بنگرید! اگر من از ضربت او مُردم، او را تنها یک ضربت بزنید، و دست و پا و دیگر اعضای او را مبرید، من از رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم) شنیدم که فرمود: «بپرهیزید از بریدن اعضای مرده، هر چند سگ دیوانه باشد.» (دشتی، 1379، ص560-561)

ابن ملجم شهروند عادی جامعه نیست بلکه طغیانگری است که احیاگر عدالت رهبر و پیشوای مسلمین علی(علیه السلام) که مسئولیت دولت اسلامی را بر عهده دارد به شهادت می رساند ولی امام علی(علیه السلام) اطرافیان خود را به رعایت حقوق این فرد طغیانگر فرا می خواند و در آخرین جملات و وصیت خود آنان را ملزم می سازد که از خون ریزی و کشتار انسان های بی گناه پرهیز کنند و می فرماید جز کشنده او کسی دیگر باید کشته شود او یک ضربت وارد ساخته است و باید در صورت شهادت آن حضرت یک ضربت بیشتر بر او وارد نسازند.

همچنین در روایات آمده است که در میان خوارج چهل مرد زخمی بود، پس علی(علیه السلام) فرمان داد تا آن ها را وارد کوفه نمایند و مداوا نمایند تا بهبود یابند. (ری شهری، 138، ج4، ص353)