وبلاگ شخصی مجید محب زاده زاهدشهری فسایی

در این پژوهش ما به بررسی نقش مدیریت اسلامی در ایجاد همبستگی اجتماعی می پردازیم. ما به دنبال این موضوع هستیم که اولاً مدیریت اسلامی چیست و چه نقشی در همبستگی اجتماعی دارد. برای پاسخ به این سؤالات تحقیق و تفحص در منابع دست اول شیعه خصوصاً سیره امام رضا(علیه­السلام) پرداختیم و تفاوت چشم گیری بین مدیریت در فرهنگ اسلام و دیدگاه اندیشمندان چون مدیریت اسلامی بر ایجاد مشابهت ها بین افراد جامعه تأکید دارد در صورتی که مدیریت غیراسلامی و طاغوتی موجب تفرقه و گروه گرایی در جامعه می شود چون مردم به عنوان ابزار و وسیله ای برای رسیدن به اهداف خود می نگرد. و عملاً مدیریت اسلامی باعث همدلی، همراهی و مساوات و مهرورزی می شود و امام رضا(علیه­السلام) مدیر جامعه اسلامی را که امام معصوم و منصوب از جانب خداست همراه و رفیق، پدری خیرخواه، برادری مهربان و همچون مادری نیکوکار می داند این شیوه مدیریت همبستگی و وفاق اجتماعی را به دنبال دارد.

متأسفانه کمتر تحقیق جامع و کاملی پیرامون مسئله مدیریت و نقش آن در همبستگی اجتماعی صورت پذیرفته است که نتیجه عملی آن کمبود منابع تحقیق است و این موضوع یکی از کاستی ها در این پژوهش می باشد.

1-2- بیان مسئله

مسئله مورد تحقیق مدیریت اسلامی و همبستگی اجتماعی است. محقق می خواهد بداند که مدیریت اسلامی چه نقشی در ایجاد همبستگی اجتماعی ایفا می کند که در این راه محقق با کمبود منابع نوشتاری روبرو بود این تحقیق در تابستان 1393 در محیطی علمی و آموزشی در شهر فسا صورت پذیرفته است.

1-3- اهمیت مسأله

انجام این تحقیق می تواند ما را با عظمت فرهنگ اسلام و سیره نورانی حضرت رضا(علیه­السلام) پیرامون مدیریت اسلامی آشنا سازد و همگان پی به جاودانگی ارزش های الهی فرهنگ اسلامی ببرند و از شیفتگی و خودباختگی در برابر مکاتب مادی بپرهیزند چون مدیریت اسلامی با ایجاد همدلی و وفاق در جامعه می تواند سبب پیشرفت و سعادت جامعه شود.

1-4- اهداف تحقیق

هدف کلی تحقیق بررسی نقش مدیریت اسلامی در ایجاد همبستگی اجتماعی است.

اهداف جزیی

الف) شناخت خصوصیات و ویژگی های مدیریت اسلامی در سیره ائمه اطهار خصوصاً امام رضا(علیه­السلام)

ب) آشنایی هر چه بیشتر با سیره جاوداه امام رضا(علیه­السلام)

1-5- سؤالات تحقیق

1- مدیریت اسلامی چیست؟

2- چگونه این مدیریت موجب ایجاد همبستگی اجتماعی می شود.

1-6- فرضیات تحقیق

مدیریت اسلامی موجب همبستگی اجتماعی می شود.

مدیریت اسلامی رفاقت همدلی، مساوات، مهروزی تأکید می ورزد.

1-7- کلید واژگان

1-7-1- همبستگی اجتماعی: در لغت به معنای وحدت وفاق و وفاداری است که ناشی از علایق، احساسات و همدلی و کنش های مشترک است. (باقی نصرآبادی، علی، 3/5/93، همبستگی اجتماعی و مشارکت عمومی، پرتال جامع علوم انسانی www.ensan.ir.

احساس مسئولیت متقابل بین چند نفر یا چند گروه که از آگاهی و اراده برخوردار باشند و شامل پیوندهای انسانی و برادری بین انسان ها به طور کلی و حتی وابستگی متقابل حیات و منافع آن ها باشد.

1-7-2- مدیریت اسلامی: شیوه به کارگیری منابع انسانی و مادی برگرفته از آموزه های اسلامی برای نیل به اهداف متأثر از نظام ارزشی اسلام است. (پیروز، علی آقا و دیگران، مدیریت در اسلام، قم، 1384، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ص11)

1-7-3- مدیریت: مدیریت انجام دادن کارها به وسیله و از طریق دیگران است. (امیری، 1387، ص143)

1-7-4- درونی شدن ارزش ها: اموری که ابتدا برای فراد دارای ارزش نیست و فرد به آن ها تمایلی ندارد. در طی جامعه پذیری اهمیت می یابند و به صورت ارزش درمی آیند این جریان را درونی کردن ارزش ها می گویند. (رجب زاده، 1380، ص42)

1-7-5-ارزش: به اموری که برای گروه اهمیت دارد و حاضرند گاهی جان خود را به خطر اندازند ارزش های گروه گفته می شود. (رجب زاده، 1380، ص9)

1-8- پیشینه تحقیق

تا آن جا که محققان در کتابخانه های الکترونیکی و کتابخانه های عمومی و غیر آن تحقیق نمودند متأسفانه کتاب یا رساله ای جداگانه پیرامون مدیریت اسلامی و همبستگی اجتماعی مشاهده ننمودند.

1-9- روش تحقیق

شیوه گردآوری مطالب کتابخانه ای و توصیفی تحلیلی بوده است و در یافته های جدید به شیوه میدانی و با استفاده از ابزار مصاحبه صورت پذیرفته است.

2- مدیریت از دیدگاه اندیشمندان معاصر و نقد آن

دانشمندان علم مدیریت تعریف های گوناگونی از مفهوم مدیریت ارائه نموده اند که به برخی از آن ها اشاره می شود.

فالت در تعریف مدیریت می گوید:

مدیریت، هنر انجام دادن کار به وسیله دیگران است. (آذر دشتی، 1386، ص7)

مدیریت، انجام دادن کارها به وسیله و از طریق دیگران است. (امیری، 1387، ص143)

مدیر عبارت است از استفاده صحیح و شایسته از منابع مادی، مالی و انسانی برای نیل به اهداف از پیش تعیین شده. (مقدس، کاشفی، 1371، ص5)

در نقد تعاریف فوق باید گفت که در این تعاریف به انسان بیشتر به شکل یک ابزار در کنار منابع مادی و مالی نگریسته شده است و این امر بزرگ ترین اشکال وارد بر این تعاریف است.

مدیریت اسلامی گر چه واژه مدیریت در اندیشه های دانشمندان اسلامی پیشینه چندانی ندارد به جای آن معمولاً از واژه های تدبیر، حکم رانی یا فرمان روایی استفاده شده است.

نگارنده پس از بررسی در منابع دست اول شیعه و تفحص در سیره امام رضا(علیه­السلام) و سنت و سیره پیامبر (صلی­الله­علیه­وآله­وسلم) و اهل بیت(علیه­السلام) او به تفاوت های آشکاری با تعاریف فوق پیرامون مدیریت دست یافت.شاید بتوان مدیریت اسلامی را با توجه به آموزه های فرهنگ رضوی و سیره آن بزرگوار چنین تعریف کرد:

مدیریت اسلامی هنر انجام دادن کارهاست به همراهی و مشورت با دیگران با همدلی و رفاقت و مساوات و حفظ کرامت و حرمت انسانی آنان.

در آموزه های رضوی در باب مدیریت و رهبری، مدیر چون رفیقی همراه، پدری خیرخواه و برادری مهربان است. مسلماً وقتی فردی با چنین صفاتی مدیریت جامعه ای را بر عهده بگیرد و مردم با او احساس یگانگی می نمایند و نتیجه طبیعی این نوع مدیریت همبستگی اجتماعی است.

2-1- مدیریت اسلامی مهم ترین عامل همبستگی اجتماعی

یکی از شگفت انگیزترین حوادث تاریخ بشر مدیریت حضرت محمد(صلی­الله­علیه­وآله­وسلم) در ایجاد صلح و صفا و از بین بردن جنگ و خونریزی در مدینه منوره و شبه جزیره عربستان بود. آن بزرگ مرد تاریخ با ایجاد وحدت و برادری و همبستگی در میان قبایل کینه توز عرب جبهه نیرومندی را پدید آورد که همگان حتی دانشمندان و مورخان غیرمسلمان انگشت حیرت به دندان گرفتند و به این نکته اعتراف نمودند.

به عنوان نمونه جان دیورت پورت دانشمند معروف انگلیسی می نویسد:

محمد یک نفر عرب ساده قبایل پراکنده کوچک و برهنه و گرسنه کشور خودش را مبدل به یک جامعه فشرده و با انضباط نمود و در میان ملل روی زمین آن ها را با صفات و اخلاق تازه ای معرفی کرد و در کمتر از سی سال این طرز و روش امپراطور در قسطنطنیه را مغلوب کرد و سلاطین ایران را از بین برد. سوریه و بین النهرین و مصر را تسخیر کرد و دامنه فتوحاتش را از اقیانوس اطلس تا کرانه خزر و تا سیحون بسط داد. (مکارم، 1361، ج3، ص30)

جان دیون پورت از این نکته غافل است که حضرت محمد(صلی­الله­علیه­وآله­وسلم) مردم را به سوی خدا دعوت نمود و در سایه مدیریت اسلامی آن پیام آور آسمانی، جنگ و خونریزی و کینه جای خود را به عشق و محبت و دوستی داد و با چنگ زدن به حبل الله تحت مدیریت حضرت محمد(صلی­الله­علیه­وآله­وسلم) این همه عظمت برای مسلمین حاصل شد. چیزی که قرآن کریم در بیانی بسیار زیبا می فرماید که:

وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِيعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ وَاذْكُرُواْ نِعْمَتَ اللّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنتُمْ أَعْدَاء فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَكُنتُمْ عَلَىَ شَفَا حُفْرَةٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَكُم مِّنْهَا كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ؛

و همگى به ريسمان خدا چنگ زنيد و پراكنده نشويد و نعمت‏خدا را بر خود ياد كنيد آنگاه كه دشمنان [يكديگر] بوديد پس ميان دلهاى شما الفت انداخت تا به لطف او برادران هم شديد و بر كنار پرتگاه آتش بوديد كه شما را از آن رهانيد اين گونه خداوند نشانه‏هاى خود را براى شما روشن مى‏كند باشد كه شما راه يابيد. (سوره آل عمران، آیه 103 )

آری در سایه این پیام آسمانی جنگ و خون ریزی صد ساله دو قبیله اوس و خزرج به صلح و صفا تبدیل گشت و یکی از موفقیت های حضرت محمد(صلی­الله­علیه­وآله­وسلم) این بود که دو قبیله ای که هر از چند وقت به جان یکدیگر می افتادند و خسارات جای و مالی فراوان به یکدیگر وارد می کردند به وسیله اسلام در میان آن ها صلح و همبستگی تحت کلمه توحید ایجاد کرد.

2-3- مدیریت طاغوت عاملی اساسی در ایجاد تفرقه

برعکس مدیریت اسلامی، مدیریت طاغوت، عامل اساسی تفرقه و جنگ و خونریزی در جوامع بشری به شمار می آید. فرعون برای تداوم حکومت طاغوتی و مدیریت شیطانی خویش از سیاست تفرقه بینداز و حکومت کن استفاده نمود. او برای تقویت پایه های حکومت خویش به جنایاتی بزرگ دست زد که یکی از آن ها ایجاد تفرقه بود. قرآن نقاب را از چهره پلید طاغوتیانی مثل فرعون برمی دارد و مدیریت حاکمان طاغوتی را دلیل تفرقه می داند و می فرماید: «إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِي الْأَرْضِ وَجَعَلَ أَهْلَهَا شِيَعًا» (قرآن کریم، سوره قصص، آیه 4) فرعون برتری جویی در زمین کرد و اهل آن را به گروه های مختلفی تقسیم نمود. گروهی از آن ها را به ضعف و ناتوانی می کشاند. پسرانشان را سر می برید و زنانشان را برای کنیزی و خدمت زنده نگه می داشت، او به یقین از تبهکاران بود.

حکومت های طاغوتی همیشه از همبستگی اجتماعی و وحدت مردم وحشت داشته و دارند و از پیوستگی صفوف مردم به شدت می ترسند و از راه ایجاد تفرقه و تقسیم مردم به گروه های مختلف و ایجاد اختلاف طبقاتی و گروهی را در ضعف مادی و فکری قرار دادن و گروهی را در رفاه کامل قرار دادن به حکومت خویش تداوم بخشیدند.

2-4- پذیرش مدیریت ائمه عامل همبستگی اجتماعی

پس از پیامبر(صلی­الله­علیه­وآله­وسلم) وظیفه هدایت و رهبری و مدیریت جامعه را خداوند بر عهده ائمه طاهرین(علیه­السلام) قرار داده است. اطاعت از مدیریت و رهبری آنان موجب هدایت و مخالفت با آنان سبب اختلاف و تفرقه خواهد شد.

محمودبن لبید می گوید:

قالت فاطمه: واعَجَباهُ أَنسیتُم یَومَ غَدیرِ خُمٌّ؟ سَمِعتُ رَسولَ اللهِ یَقُولُ: علیٌّ خَیرُ مَن اُخَلِّفُهُ فیکُم، وَ هُوَ الإِمامُ وَ الخَلیفَهُ بَعدی، وَ سِبطایَ وَ تِسعَهٌ مِن سُلبِ الحُسَینِ (علیه­السلام) أَئمَّهٌ أبرارٌ، لَئِن اءِتَبَعتُمُوهُم وَجَدتُمُوهُم هادینَ مَهدیینَ، وَ لَئِن خالَفتُمُوهُم لَیَکُونُ الإِختلافُ فیکُم إلی یَومَ القیامَه؟

حضرت زهرا(س) فرمودند: شگفتا! آیا حادثه عظیم غدیر خم را فراموش کرده اید/ شنیدم که پیامبر گرامی اسلام(صلی­الله­علیه­وآله­وسلم) فرمود: و علی بهترین کسی است که او را جانشین خود در میان شما قرار می دهم. علی (علیه­السلام) امام و خلیفه بعد از من است و دو فرزندم حسن و حسین(علیهم السلام) و نه نفر از فرزندان حسین(علیه السلام) پیشوایان و امامانی پاک و نیک اند. اگر از آن ها اطاعت کنید شما را هدایت خواهند نمود و اگر مخالفت ورزید، تا روز قیامت بلای تفرقه و اختلاف در میان شما حاکم خواهد شد. (دشتی، 1373، ص38)

همچنین حضرت زهرا(س) امامت و رهبری ائمه را سبب وفاق و همبستگی و جلوگیری از تفرقه می داند و می فرماید:

و طاعتَنا نِظاماً لِلمِلَّۀِ وَ اِمامَتَنا اَماناً لِلفُرقَۀِ؛

و پیروی ما را مایه وفاق و امامت را مانع افتراق و تفرقه قرار داد. (اَربلی، 1382، ج3، ص43 و صدوق، 1382، ج1، ص792)

بنابراین امامت و رهبری و مدیریت ائمه طاهرین (علیه­السلام) موجب همبستگی اجتماعی و وحدت و پرهیز از تفرقه می شود.

2-5- امامت عامل مهم همبستگی اجتماعی از دیدگاه امام رضا(علیه­السلام)

امامت و مدیریت امام معصوم از دیدگاه امام رضا(علیه­السلام) موجب همبستگی اجتماعی می شود. چون امام معصوم با مدیریت الهی خویش جامعه را به سوی خدا می خواند و امام رضا(علیه­السلام) در این باره می فرماید:

اِنَّ الاِمامه زمام الدّین و نظام المسلمین و صلاحُ الدُنیا و عِزُّ المُؤمِنین اِنَّ الاِمامه اُسُّ الاسلام اَلنای و فرعه السّامی؛

امامت منصبی است که از هر حیث اختیار دین را در کف با کفایت رهبر قرار می دهد و نظم مسلمین را برقرار می سازد و صلاح دنیا و عزت مؤمنین را تأمین می کند امامت ریشه درخت تنومند و بارور اسلام و شاخه با طراوت و پرجوانه است. (کلینی، بی تا، ج1، ص286 و قمی، 1363، ج1، ص32)

امام رضا(علیه­السلام) با تعبیر به اسلام نابی به ما می فهماند که اسلام بدون امام نمو و رشد ندارد قابل زوال و کهنگی است و راستی هم که چنین است زیرا در هر روز و ماه و سال جامعه انسانی با حوادثی برخورد می کند که اگر حکم الهی و دستور خدا با الهام از وحی و رهبری خدا در کار بنا شد مردم در آن حوادث آرامش خود را از دست می دهند و هر کدام راهی را می پیمایند و باز نظام اسلامی از یک نظام هرج و مرج سر می آورد و لذا باید در کنار مکتب رهبر باشد. (قرائتی، بی تا، ص 19)

2-6- مدیریت اسلامی عامل همبستگی اجتماعی بین مسلمانان و اقلیت های مذهبی

مدیریت و رهبری اسلامی نه تنها موجب همبستگی بین مسلمانان که حتی موجب همبستگی بین مسلمانان و اقلیت مذهبی و نژادی می شود چون مدیریت اسلامی حرمت و کرامت انسان ها را اعم از هر قوم و مذهب پاس می دارد و حافظ حقوق انسانی آن هاست.

ابو حفص دمشقی از سعیدبن عبدالعزیز نقل می کند که او می گوید:

این قضیه از راه یمن رسیده است که هنگامی که هراکلیوس سپاهیان خود را برای جنگ با مسلمانان از این جریان اطلاع پیدا کردند که سپاهیان هراکلیوس برای جنگ یرموک آماده شده اند، همه آن مالیاتی را که از اهالی حمص گرفته بودند، به خود آنان برگرداندند و گفتند: ما اکنون یاری و دفاع از شما را به عهده نمی گیریم، و شما به حال خود باشید و از خویشتن دفاع کنید، زیرا ما به وضع اضطراری خود مشغول هستیم.

مردم حمص گفتند: زمامداری و عدالت شما برای ما، بهتر از آن وضع سابق است که ما در زیر ظلم و شکنجه ظالمان به سر می بردیم و ما سپاهیان هراکلیوس را به کمک فرمانده شما از شهر بیرون می رانیم و یهود برخاست و گفت: سوگند به تورات، فرمانده سپاهیان هراکلیوس نمی تواند وارد شهر بشود، مگر این که ما نهایت تلاش خود را انجام بدهیم و مغلوب شویم.

مردم حمص، دروازه های شهر را بستند و هم چنین اهالی سایر شهرها چه نصاری و چه یهد که با مسلمین مصالحه کرده بودند، همین کار را کردند که اهل حمص کرده بودند و آنان گفتند: اگر روم و پیروان آنن بر مسلمانان پیروز شود، ما به همان وضع سابق خود برمی گردیم و اگر آنان پیروز نشوند، ما تا آخرین نفرمان (مادامی که یک نفر از ما باقی است) با وضعی که ما مسلمانان داریم، ثابت نگاه خواهیم داشت.

هنگامی که خداوند کفار را شکست داد و مسلمین را پیروز ساخت، یهود و نصاری، در دروازه های خود را به روی سپاهیان مسلمین گشودند و در حال خوشحالی پایکوبان و دست افشان به پیشواز مسلمانان رفتند و مالیات را پرداختند. (جعفری، 1381، ص486)

این مدیریت اسلامی است که باعث شد اقلیت های مذهبی را وادار کند تا مسلمانان را در برابر کفار یاری نمایند.

همچنین گوستاولوبون عالم شهیر فرانسوی می نویسد:

آن ها( مسلمانان) در شروع امر، با اقوامی سر و کار پیدا کردند که سالیان دراز تحت فشار مظالم حکام ستم پیشه واقع شده و به آن ها انواع و اقسام ظلم وستم روا می داشتند. این رعایای ستمدیده، حکومت این حکام جدید را با کمال رغبت تمکین می نمودند، زیرا که می دیدند نسبت به سابق، کمال امنیت و آزادی را دارند. طرز رفتار با این اقوام مغلوبه باید چه باشد، به طور خیلی واضح و روشنی معین شده بود و خلفای اسلام مخصوصاً از نظر حسن سیاست، هیچ وقت در صدد این برنیامدند که مذهب را با سر نیزه اشاعه دهند، بلکه به عوض آن ها که در انتشار دیانت اعمال نفوذ کنند- چنان که ورد زبان هاست- صریحاً اظهار نظر می کردند که تمام رسوم و عادات و مذهب واقوام مغلوبه را کاملاً محترم خواهند شمرد و بعد در مقابل آزادی که به آن ها داده بودند، خراج خیلی کمی به عنوان جزیه از آن ها می گرفتند که مقدار آن نسبت به اجحاف حکام سابق، خیلی کم بوده است. (گوستاولوبون، 1334، ص156-159)

2-7- امام رضا(علیه­السلام) مدافع حقوق اقلیت ها

امام رضا(علیه­السلام) برای حفظ انسجام و همبستگی جامعه اسلامی از حقوق اقلیت ها مذهبی پا که در پهنه کشور اسلامی زندگی می کنند و حرمت انسانی آنان را محترم می شمارد.

یاسر خدمتگزار امام (علیه­السلام) می گوید:

از نیشابور طی نامه ای به مأمون نوشتند که مردی مجوسی از دنیا رفته و هنگام مرگ وصیت کرده است که مقدار معینی از میراثش را به فقرا و مساکین دهند و قاضی نیشابور آن را بر فقرای مسلمین به صدقه تقسیم کرده است؟! مأمون به حضرت رضا(علیه­السلام) گفتک آقا! شما در این مسئله چه می فرمایید؟ امام (علیه­السلام) فرمود: مجوسی به فقرا و مسلمین صدقه نمی دهد، به قاضی بنویسید که آن مقدار که از مال مجوسی به مسلمین تصدق کرده از بیت المال برگیرد و به فقراء مجوس تصدق کند. (صدوق، 1372، ج1، ص476)

3- ویژگی های مدیریت اسلامی از منظر امام رضا(علیه­السلام) و تأثیر آن در همبستگی اجتماعی

در فرهنگ اسلام و سیره ائمه طاهرین (علیه­السلام) به ویژه امام رضا(علیه­السلام) مدیریت اسلامی دارای ویژگی هایی است که این ویژگی ها در همبستگی اجتماعی نقشی مؤثر ایفا می نماید که به برخی از آن ها اشاره می شود.

3-1- مهربانی و دلسوزی

رهبر و مدیر جامعه اسلامی باید نسبت به مردم جامعه خود دلسوز و مهربان باشد. از کوتاهی های مردم درگذرد و برای آنان از خداوند آمرزش بخواهد. قرآن کریم در این باره خطاب به پیامبر(صلی­الله­علیه­وآله­وسلم) به عنوان مدیر جامعه اسلامی می فرماید:

فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ ؛ (آل عمران/ 159)

به مهر الهی با آنان نرم شدی اگر تندخو و سخت دل بودی از گرد تو پراکنده می شدند پس آن ها را ببخش و برای آنان آمرزش بطلب در کارها با آنان مشورت کن اما هنگامی که تصمیم گرفتی بر خدا توکل کن زیرا خدا توکل کنندگان را دوست دارد.

پس از پیامبر(صلی­الله­علیه­وآله­وسلم)، ائمه طاهرین(علیه­السلام)رهبری و مدیریت جامعه اسلامی را بر عهده دارند. امام رضا(علیه­السلام) در این باره می فرماید:

الاِمام الاَمین الرَّفیق، و الوالدُ الشفیق و لا اَخ الشَّفیق و کالاُم البَرَّۀ بالوَلدِ الصَّغیرِ و مَفزَعُ العباد؛[1]

امام امانتداری است همراه و رفیق، پدری است خیرخواه، برادری است مهربان، و هم چون مادری است به کودک خردسالش و پناهگاه بندگان است. (ابن شعبه الحرانی، 1377، ج2، ص330؛ طبرسی، 1381، ج2، ص478 و صدوق، بی تا، ص 676)

امام رضا(علیه­السلام) مدیر و رهبر اسلامی را امانتداری همراه و رفیقی، پدری خیرخواه و برادری مهربان و مادری دلسوز می داند و این اوج رابطه محبت آمیز بین مدیر جامعه اسلامی و مردم را می رساند.

امام علی(علیه­السلام) نیز در نهج البلاغه خطاب به مالک به عنوان مدیر جامعه اسلامی می فرماید:

وَ أَشْعِرْ قَلْبَكَ الرَّحَمَةَ لِلرَّعِيَّةِ، وَ الَْمحَبَّةَ لَهُمْ، وَاللَّطْفَ بِهِمْ، وَ لاَ تَكُونَنَّ عَلَيْهِمْ سَبُعاً ضَارِياً تَغْتَنِمُ أَكْلَهُمْ فَإِنَّهُمْ صِنْفَانِ: إِمَّا أَخٌ لَكَ فِي الدِّيْنِ، أَوْ نَظِيْرٌ لَكَ فِي الْخَلْقِ؛

مهربانی با مردم را پوشش دل خویش قرار ده و با همه مردم دوست و مهربان باش مبادا هرگز چونان حیوان شکاری باشی که خوردن آن ها را غنیمت دانی، زیرا مردم دو دسته اند، دسته ای برادر تو، و دسته دیگر همانند تو در آفرینش می باشند. (دشتی، 1379، ص567)

عمل به فرهنگ قرآن و کلام نورانی امام رضا(علیه­السلام) و مولای متقیان امیرمؤمنان علی(علیه­السلام) می تواند جامعه را چون کوه استوار و همبستگی اجتماعی را بر آن حاکم سازد جامعه ای که با مدیریت اسلامی اداره شود و مدیر آن جامعه نسبت به مردم چون پدری خیرخواه و مادری دلسوز و برادری مهربان باشد و مهربانی با مردم اعم از هر قوم و مذهب وظیفه الهی خود بداند مسلماً این جامعه از انسجام و همبستگی والایی برخوردار خواهد بود.

3-2- مشورت

مدیر جامعه اسلامی خود را بی نیاز از مشورت با مردم نمی بیند. از نظر آنان استفاده می کند و به دیدگاه و نظر مردم اهمیت می دهد. قرآن کریم به حضرت محمد(صلی­الله­علیه­وآله­وسلم) به عنوان مدیر و رهبر جامعه اسلامی می فرماید:

لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ (آل عمران/ 159)

و در کارها با مردم مشورت کن اما هنگامی که تصمیم گرفتی بر خدا توکل کن زیرا خدا توکل کنندگان را دوست دارد.

مشورت با مردم در مدیریت اسلامی از منظر امام رضا(علیه­السلام) نیز جایگاه خاصی دارد به طوری که در حضور امام رضا(علیه­السلام) از پدر بزرگوارش سخن به میان آمد، آن حضرت فرمود: هیچ خردی با خرد آن حضرت برابری نمی کرد. با این حال گاه با یکی از غلامان سیاه خود مشورت می کرد. به ایشان عرض شد: با چنین کسی مشورت می کنی؟ فرمود: چه بسا که خدای تبارک و تعالی (نظر درست را) از زبان او جاری کند. (ری شهری، 1379، ج6، ص2903)

زمانی که مدیر و رهبر جامعه اسلامی با غلام خود مشورت کند و معتقد باشد که ممکن است خدا نظر درست را بر زبان و جاری سازد این امر اوج حفظ کرامت و حرمت انسان هاست و در چنین سیستم مدیریتی افراد احساس امنیت و آرامش فکری می نمایند و احساس می کنند که در تصمیم گیری ها دخالت دارند و به آن ها بها داده می شود و خود را از تصمیمات بیگانه نمی بینند و در اجرای آن ها مشارکت فعال دارند.

پیشنهاد کاربردی

درباره شیوه عمل مددکاران کمیته امداد امام خمینی(ره) سزاوار است با مددجویان در رابطه با روش کمک رسانی به آنان و شناخت نیازهای آن ها مشورت شود.

3-3- حفظ حرمت و کرامت انسان ها

در مدیریت اسلامی به انسان ها چون ابزاری برای رسیدن به هدف نگاه نمی شود که در این نوع مدیریت انسان ها از حرمت و کرامت برخوردارند.

ابراهیم بن عباس روایت کرده که هرگز ندیدم حضرت رضا(علیه­السلام) با کلامی در گفتارش به کسی جفا و یا درشتی کند، و هیچ گاه ندیدم سخن کسی را قطع کند، صبر می کرد تا طرف سخنش تمام شود و بعد اگر لازم می دید کلامی می گفت، و ندیدم کسی از او حاجتی بخواهد و مقدور آن حضرت باشد و رد کند و هرگز نزد کسی پای خود را دراز نمی کرد و بر تکیه گاهی در برابر افراد تکیه نداد و هرگز ندیدم از خدمتکاران و کارگزاران خود کسی را بد بگوید و دشنام دهد و یا در پیش چشم کسی آب دهان بیندازد. (صدوق، 1373، ج2، ص422)

حفظ حرمت انسان ها به نوبه خود نقشی مهم در همبستگی اجتماعی دارد چون باعث جلب محبت و تقویت و هماهنگی و همدلی می شود.

3-4- دفاع از حقوق مردم

در مدیریت اسلامی یکی از وظایف مدیر دفاع از حقوق مردم محسوب می شود چه ضایع شدن حقوق مردم باعث نارضایتی آنان می شود و انسجام و همبستگی جامعه متزلزل می شود.

روزی مأمون به خدمت امام رضا(علیه­السلام) رسید و نامه ای در دست داشت و با شادمانی فتح روستاهایی از منطقه کابل به دست سپاهیان اسلام را خبر می داد. امام (علیه­السلام) به او فرمود: آیا فتح قریه ای از قریه های اهل شرکت تو را خشنود می کند؟ مأمون گفت: آیا در این فتح سرور و خوشحالی نیست؟ امام فرمود: ای امیر از خدا پروا کن در (مراعات) امت محمد(صلی­الله­علیه­وآله­وسلم) و مأموریتی که خدا به تو داده! سرزمین هایی که بر آن ها حکومت داری ضایع گذاشته ای و به امورشان رسیدگی نمی کنی و آن را به عهده دیگران محول کرده ای و آنان بر این امت حکومت می کنند به خلاف آن چه خدا فرموده و بلکی از مدینه دارالهجره غافل شده ای که مهبط و محل ریزش رحمت و نزول وحی است و اولاد مهاجر و انصار در آن جا مظلوم واقع شده اند و با بودن تو با آنان مرتب ظلم و ستم می شود و دادرسی ندارند و کسانی که بر آنان مسلط می باشند ملاحظه و رعایت هیچ گونه پیمان و عهدی نه با خداوند با خلق خدا نمی کنند و روزگاری بر مردم مظلوم آن سامان می گذرد که کاملاً در مشقت و بدبختی می گذرانند و از نفقه و مخارج خود عاجزند، و کسی را ندارند یا نمی یابند که حال پریشان خود را به او شکایت کنند و دست آنان به دامن کبریایی نمی رسد، ای امیر از خدا بترس و به امور مسلمانان رسیدگی نما و نظری به خانه نبوت و مرکز مهاجرین و انصار بیندازد آیا نمی دانی ای امیر که والی و سرپرست مسلمین حکمش حکم عمود خیمه است، هر کس آهنگ آن خیمه می کند عمود را می گیرد. (صدوق، 1373، ج2، ص364)

امام رضا(علیه­السلام) مأمون را که مدیریت جامعه اسلامی را غصب نموده و مؤاخذه می کند و وظایف شرعی او را گوشزد می کند که باید مدیر جامعه اسلامی از حقوق مردم دفاع کند و به شکایات مردم و نیازهای محرومان و مظلومان رسیدگی کند.    

امام رضا(علیه­السلام) در راستای دفاع از حقوق مردم، همچنین توجه ویژه ای به حقوق کارگران داشتند. سلیمان جعفری گویدک برای انجام کاری خدمت امام رضا(علیه­السلام) بودم. خواستم به خانه برگردم، امام فرمود: با من بیا و امشب را نزد ما بمان. با آن حضرت رهسپار شدم، تا وارد خانه شد، هنگام غروب آفتاب بود. غلامان در خانه به بنایی و بستن میخ آخور ستوران (چهارپایان) و جز آن مشغول بودند. با آنان مرد رنگین پوستی نیز کار می کرد، که از جمله خدمتگزاران حضرت نبود. امام (علیه­السلام) فرمود: این مرد که با شماست، کیست؟ گفتند: به ما کمک می کند و مزدش را می دهیم. امام (علیه­السلام) فرمود: اجرتش را تعیین کرده اید؟ گفتند: خیر، هر چه به او بدهیم راضی است. امام (علیه­السلام) شدیداً برآشفت. گفتم فدایت شوم چرا خشمگین می شوید؟ فرمود: من بارها آنان را نهی کرده ام، از این که کسی را پیش از آن که اجرتش را تعیین کنند به کار گیرند؛ و بدان! هر کارگری بدون این که قبلاً مزد او را تعیین کرده باشی، کاری برای تو انجام می دهد؛ اگر سه برابر آن چه مزدش است، به او بپردازی باز گمان می کند که از اجرت او کاسته ای،  و اگر پیش از انجام دادن کار، مزدش را معین کنی، و پس از آن پرداخت کنی، تو را به سبب وفای به عهد می ستاید و اگر اندکی زیادتر از مزدش به او بدهی، آن را بخششی از تو می داند. (ارفع، 1374، ص25)

پیشنهاد کاربردی

شایسته است مدیران جامعه اسلامی اوقاتی از روز را در سطوح مختلف خصوصاً مسئولان کمیته امداد امام خمینی(ره) برای رسیدگی به امور محرومان و شکایات مردم قرار دهند.

3-5- همزبانی

یکی دیگر از ویژگی های مدیریت اسلامی علاوه بر همدلی، همزبانی است. مدیر باید بتواند با هر کس به زبان خودش سخن گوید و این یکی از ویژگی های منحصر به فرد در فرهنگ و آموزه های رضوی است. ابوالصَّلت هروی می گوید: حضرت رضا(علیه­السلام) با افراد به زبان خودشان گفتگو می کرد و به خدا قسم فصیح ترین مردمان و عالم ترین اشخاص به هر زبان و لغتی بود. روزی به حضرتش عرض کردم یابن رسول الله! من در شگفتم از این که شما به تمامی لغات با اختلافاتی که دارند این طور تسلط و آگاهی دارید. فرمود: ای پسر صلت من حجت خدا بر بندگان اویم و خداوند حجتی بر قومی نمی انگیزد که زبان آنان را نفهمد و لغاتشان را نداند، آیا این خبر به تو نرسیده است که امیرالمؤمنین علی(علیه­السلام) فرمود: اُوتینا فَصلَ الخِطاب (ما داده شده ایم داوری و سخن قاطع را) پس آیا این نیرو جز معرفت بهر لغتی است. (صدوق، 1373، ج2، ص553)

همزبانی افراد با یکدیپر نیز به نوبه خود میزان متشابهت ها را افزایش می دهد و باعث همبستگی اجتماعی می شود.

3-6- همنشینی و مواسات با مردم

یکی دیگر از وظایف مدیر جامعه اسلامی همنشنی و مواسات با مردم است و نمونه های شگفت انگیز و اعجاب آوری از مواسات و همنشینی با توده مردم در سیره نورانی امام رضا(علیه­السلام) را تاریخ ثبت و ضبط نموده است.

یاسر خادم می گوید که هر گاه حضرت رضا(علیه­السلام) خلوت می کرد تمامی کارگزاران و خدمتکاران خویش را از صغیر و کبیر گرد خود جمع می کرد و برای آنان سخن می گفت و با آنان گفتگو می نمود و انس می گرفت و هم صحبت می شد و روش آن حضرت در هنگام صرف غذا این بود که همه را سر یک سفره می خواند و فرو نمی گذاشت هیچ کوچک و بزرگ و مهتر و کهتری را حتی تیمارگر اسبان و حجامت کن را مگر آن که بر سر سفره حاضر می ساخت. (صدوق، 1373، ج2، ص363)

 3-7- دفاع از حقوق اقلیت ها

یاسر خدمتگزار امام (علیه­السلام) می گوید:

نامه ای از نیشابور به مأمون رسید (به این مضمون): مردی زرتشتی هنگام مرگ وصیت کرده است که مال زیادی را که از او باقی می ماند، میان بینوایان و تهیدستان تقسیم کنند. قاضی نیشابور آن اموال را میان مسلمانان تقسیم کرده است. مأمون به امام رضا(علیه­السلام) گفت: ای سرور من! در این موضوع چه می فرمایید؟ امام (علیه­السلام) فرمود:

زرتشتیان برای بینوایان مسلمان وصیت نمی کنند. نامه ای به قاضی نیشابور بنویس تا همان مقدار از مالیات های مسلمانان بردارد و به بینوایان زرتشتیان بدهد.

امام (علیه­السلام) در خراسان، همه اموال خویش را در روز عرفه (میان مردم و نیازمندان) تقسیم کرد. (در این هنگام) فضل بن سهل عرض کرد: این کار زیان است. امام (علیه­السلام) فرمود:

بلکه این کار غنیمت و سود است. آن چه را که برای دستیابی به پاداش الهی و کرامت انسانی بخشیدی، غرامت و زیان مشمار.

معمربن خلاد گوید: هنگامی که امام رضا(علیه­السلام) غذا می خوردند، سینی می آوردند و نزدیک سفره می گذاشتند، او به بهترین غذایی که برایش می آوردند می نگریست، و از هر غذا مقداری را بر می داشتند و در آن سینی می نهاد. سپس دستور می داد آن سینی را برای بینوایان ببرند.

امام رضا(علیه­السلام) وارد حمام شد. مردی که آن حضرت را نمی شناخت، به او گفت: بدن مرا مالش بده. امام(علیه­السلام) شروع به مالش بدن او کرد. هنگامی که مردم آن شخص را از جریان آگاه کردند، و امام (علیه­السلام) را بشناخت، پریشان گردید و عذرخواهی کرد و از این کار پوزش خواست؛ لیکن امام (علیه­السلام) هم چنان به مالش بدن او ادامه داد، و او را دلجویی کرد.

3-8- پیشنهاد کاربردی در شیوه رفتار با خانواده ایتام از زبان علی(علیه­السلام)

مددکاران کمیته امداد امام خمینی(ره) باید این فرمایش حضرت علی(علیه­السلام) که خطاب به مالک اشتر می فرماید به عنوان مترقی ترین شیوه رفتار با خانواده های تحت پوشش کمیته امداد قرار دهند که زیباترین روش برخورد با کسانی است که در جامعه دچار خسارت شده اند و نیاز به کمک رسانی خصوصاً نیاز عاطفی دارند.

آن حضرت می فرماید:

وَ إِنِ استُشهِدَ أَحَدٌ مِن جُنودِکَ وَ أَهلُ النِّکايَةِ في عَدُوِّکَ فَأخلَفهُ في عِيالِه بِما يَخلُفُ بِه الوَصِيُّ الشَّفيقُ المُوَثَّقُ بِهِ حَتّي لايُري عَلَيهِم أَثَر فَقدِه، فَإِنَّ ذلِکَ يَعطِفُ عَلَيکَ قُلُوبُ شِيعَتکَ وَ يَستَشعِروُنَ بِه طاعَتَکَ وَ يَسلَسُونَ لِرُکُوبِ مَعاريضِ التَّلَفِ الشَّديدِ في وِلايَتِک؛

و چنان چه یکی از افراد لشکرت و از آنان که ضرباتی بر دشمن وارد ساخته اند به شهادت رسید در این صورت تو باید به مانند یک وصی مهربان و مورد وثوق در خانواده اش جانشین او گردی تا آن جا که هیچ گونه فقدان سرپرست خانه در بین آنان مشاهده نشود، زیرا که این کار دل های  پیروانت را بر تو مهربان می سازد، و حس فرمانبرداری تو را در ایشان زنده می کند، و برای جانفشانی در زیر لوای حکومت تو ـ هر چند سخت و مشکل باشد ـ آماده می شوند.  (ابن شعبه الحرانی، 1377، ج1، ص230)

پیشنهاد کاربردی

سزاوار است مددکاران کمیته امداد امام خمینی(ره) در مدیریت حوزه نیازمندان چون پدری خیرخواه، برادری مهربان و مادری دلسوز با مددجویان رفتار نمایند و ضمن برطرف کردن نیازهای مادی آنان جای خالی پدر را برای سایر اعضای خانواده پر نمایند. به طوری که فرزندان ایتام که تحت پوشش کمیته امداد هستند مددکاران کمیته را به عنوان اعضای خانواده خود بدانند و در کنار آنان احساس آرامش نمایند. در چنین حالتی همبستگی عاطفی بین مددجویان و مددکاران ایجاد می شود و خانواده بزرگی که شیرازه آن را محبت و مودت تشکیل می دهد، شکل می گیرد.

3-9- مدیریت دل ها                                                                                                   

شیوه مدیریتی امام رضا(علیه­السلام) باعث شد که محبت آن امام همام در قلب ها نفوذ کند و امام رضا(علیه­السلام) با عمل به فرهنگ اسلام و قرآن مدیریت قلب ها را نیز به دست گیرد.

 یاسر خادم گوید: چون عید (قربان) فرا رسید مأمون به سوی امام رضا(علیه السلام) کس فرستاد و درخواست کرد، آن حضرت برای عید حاضر شود و نماز گزارد و خطبه بخواند. امام رضا(علیه السلام) پیغام داد شروطی را که میان من و تو در پذیرفتن امر ولایت عهدی بود، خودت می دانی( بنا بر این بود که من از این گونه امور معاف باشم) مأمون پیغام داد که من می خواهم با این عمل دل مردم آرامش یابد و فضیلت شما را بشناسد، سپس بارها آن حضرت به او جواب رد می داد و او  پافشاری می کرد تا آن که حضرت فرمود: یا امیرالمؤمنین! اگر مرا از این معاف داری، خوش تر دارم و اگر معاف نکنی، هم چنان که پیغمبر و امیرالمؤمنین(علیهم السلام) (برای نماز عید) بیرون می شدند، بیرون می شود، مأمون گفت: هر گونه خواهی بیرون شو، و دستور داد سرداران و تمام مردم صبح زود در خانه امام رضا(علیه السلام) حاضر باشند.

یاسر خادم گوید: مردان و زنان و کودکان در میان راه و پشت و بام ها بر سر دیگر را میانه دو شانه انداخت و دامن به کمر زد و به همه پیروانش دستور داد چنان کنند.

آن گاه عصای پیکان داری به دست گرفت و بیرون آمد، ما در جلوش بودیم و او پا برهنه بود و پیراهن خود را هم تا نصف ساق به کمر زده بود و لباس های دیگرش را هم به کمر زده بود، چون حرکت و ما هم پیشاپیش حرکت کردیم، سر به سوی آسمان بلند کرد و چهار تکبیر گفت، که ما پنداشتیم آسمان و دیوارها با او هم آواز بودند، سرداران و مردم آماده و سلاح پوشیده و بهترین زینت را نموده، دم در ایستاده بودند، چون ما با آن صورت و هیأت بر آن ها برآمدیم و سپس امام رضا(علیه السلام) درآمد و نزد در ایستاد فرمود:

الله اکبر، الله اکبر، الله اکبر، [الله اکبر] علی ما هدانا، الله اکبر علی مارزقنا بهیمه الانعام، و الحمدلله علی ما أبلانا ما هم صدا را می کشیدیم و می گفتیم.

یاسر گوید: شهر مرو از گریه و ناله و فریاد به لرزه درآمد، سرداران چون امام رضا(علیه السلام) را پابرهنه دیدند، از مرکب های خود فرود آمدند و کفش های خود را به کنار گذاشتند، حضرت پیاده راه  می رفت و در سر هر ده قدم می ایستاد و سه تکبیر می فرمود.

یاسر گوید: ما خیال می کردیم که آسمان و زمین و کوه با او هم آواز گشته و شهر مرو یکپارچه گریه و شیون بود، خبر به مأمون رید، فضل بن سهل ذوالریاستین به او گفت: یا امیرالمؤمنین، اگر امام رضا با این وضع به مصلی (محل نماز عید) رسد، مردم فریفته او شوند، صلاح این است که از او بخواهی برگردد مأمون به سوی حضرت کس فرستاد و درخواست برگشتن کرد، امام رضا(علیه السلام) کفش خود را طلبید و سوار شد و مراجعت فرمود. (کلینی، بی تا، ص408)

4- نتیجه گیری

پس از انجام تحقیقات لازم و بررسی منابع دست اول شیعه بدین نتیجه دست یافتیم که مدیریت اسلامی موجب همبستگی اجتماعی می شود. چون مدیر با مردم همدل، همراه و همکار است و به مساوات و برابری با آن ها برخورد می کند.  چون مدیریت اسلامی شیوه به کارگیری منابع انسانی و امکانات مادی برگرفته از آموزه های اسلامی برای نیل به اهداف متأثر از نظام ارزشی اسلام است. نگارنده خود نیز به تعریفی از مدیریت اسلامی دست یافت که عبارت است از مدیریت اسلامی هنر انجام کار است با همکاری و همدلی با دیگران و مشورت با آنان با حفظ کرامت انسانی آنان. این تعریف با تعاریف برخی اندیمندان معاصر کاملاً متفاوت است چون از دیدگاه آنان مدیریت هنر انجام کار است به وسیله دیگران، بر اساس این تعریف مدیر و مدیریت غیر اسلامی می شود در مدیریت غیر اسلامی بحث همدلی، همکاری مطرح نیست و این امر سبب تفرقه، جدایی در جامعه و اعتراض و شورش بر علیه مدیران می شود چون بسیاری از مدیران در فضاهای غیراسلامی به فکر بهره کشی از مردم می باشند، همچنین مدیریت اسلامی بر مشابهت ها تأکید فراوان دارد که این امر از دیدگاه جامعه شناسان باعث همبستگی اجتماعی می شود. در سیره امام رضا(علیه­السلام) امام معصوم که مدیر واقعی و حقیقی جامعه است چون رفیقی همراه و برادری مهربان و پدری دلسوز می باشد که در همه شرایط همراه مردم است، امام رضا(علیه­السلام) در سیره جاودان خویش با همدلی با مردم، با آنان همزبان نیز بود چون در احادیث معتبر آمده است که آن امام همام به زبان های مختلف افراد سخن می گفتند و علاوه بر پاسداشت حقوق مسلمانان حقوق اقلیت های مذهبی را رعایت می نمودند که این امر موجب همبستگی بین مسلمانان و غیرمسلمانان در جامعه گردید.

5- پیشنهادات کاربردی

گر چه در متن مقاله پیشنهادات کاربردی در حوزه کمیته امداد و حمایت از محرومان جامعه داده شده است ولی چند پیشنهاد مهم دیگر نیز در این قسمت بیان می شود که عبارتند از:

1- مددجویان کمیته امداد علاوه بر کمک های مادی نیازمند محبت ایتام می باشند که با این جمله امام رضا(علیه­السلام) که فرموده اند: امام رفیقی همراه، پدری خیرخواه، برادری دلسوز و همچون مادری نیکوکار است باید تحقق پیدا کند و مددکاران کمیته امداد، مددجویان را مشمول محبت پدرانه و مادرانه خویش قرار دهند.

2- برای حل معضلات و مشکلات مددجویان کمیته امداد باید در مسیر حل معضلات با آن ها همراه و همکار بود نه این که فقط به پرداخت وام خوداشتغالی و مستمری اکتفا کرد بلکه در ایجاد شغل و حل مشکلات حتی با حضور در محل کار و منزل آن مددجویان را یاری نمود.

3- می­دانیم که حمایت از محرومان و مستضعفان خصوصاً مسلمانان در همه جهان وظیفه دینی هر مسلمان است ضمن بسط و گسترش این فرهنگ از طریق رسانه های جمعی خصوصاً صدا و سیما باید ارزش فرهنگی را در جامعه درونی کرد تا مردم ایران کمک به مستضعفان را وظیفه شرعی و الهی خود در سطح جهان بدانند و. کمیته امداد و هلال احمر را یاری نمایند.

4- مددکاران کمیته امداد با مدیریت جهادی و اسلامی افراد محروم جامعه را در برابر بلای خانمان سوز فقر مسلح نمایند و تا با ایجاد شغل پایدار کرمت و حرمت انسانی محرومان را برای همیشه پاس دارند.

5- مسئولان کمیته امداد خصوصاً نماینده ولی فقیه و سرپرست آن کمیته وقتی را برای همنشینی و همدلی با مددجویان در سراسر کشور در تعاملی چهره به چهره در نظر بگیرند و ضمن شنیدن درددل محرومان حلوه ای از مدیریت اسلامی به ظهور رسانند.

6- به منظور مساوات با محرومان که یکی از ویژگی های مدیریت اسلامی بود مسئولان کمیته امداد امام از تجمل گرایی پرهیز کنند و زندگی خود را با محرومان هماهنگ نمایند یا در سایه تلاش سطح زندگی محرومان را ارتقا بخشند.

7- مسئولان کمیته امداد در حل معضلات و مشکلات مددجویان با آن ها مشورت کنند که این کار موجب عزت نفس آنان و حفظ کرامت و حرمت آنان می گردد.