وبلاگ شخصی مجید محب زاده زاهدشهری فسایی

مقدمه

در نظام تعلیم و تربیت اسلامی پرسش گری به عنوان کلید یادگیری شمرده شده و خوب پرسیدن نیمی از دانش و در فرهنگ نورانی قرآن و سیره و گفتار حضرت محمد(صلی الله علیه وآله وسلم) و اهل بیت (علیه السلام)، پرسش گری به عنوان ارزشی والا معرفی  گردیده است. آنان چون دریای بیکران علوم الهی بودند . مردم را به پرسش دعوت می کردند تا در جهالت و نادانی ننمایند و میزان آگاهی آنان افزایش یابد چه این که پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) و امامان معصوم صلوات الله علیهم اجمعین به خوبی دریافته بودند که با پرسش گری میزان آگاهی و دانش مردم افزایش می یابد و آن بزرگواران پرسش را به عنوان کلید گنجینه های دانش معرفی کرده اند. در قرآن کریم نیز خداوند مردم را به پرسشگری دعوت نموده است و بسیاری از آیات قرآن به دنبال پرسش های گوناگون نازل گردیده است. پرسش گری در مکتب اسلام از چنان جایگاهی برخوردار است که مکتب اسلام در سایه تعالیم آسمانی خویش فضایی بر افکار مسلمانان و غیر مسلمانان حاکم کرد که حتی پیروان دیگر ادیان خدمت پیامبر بزرگ اسلام حضرت محمد(صلی الله علیه وآله وسلم) شرفیاب می شدند و از آن حضرت (صلی الله علیه وآله وسلم) پیرامون امور مختلف سؤال می کردند و پاسخ لازم را پیامبر بزرگوار اسلام(صلی الله علیه وآله وسلم) با سعه صدر به آنان می داد و در بسیاری از موارد آنان در اثر شنیدن پاسخ پرسش خویش ایمان می آوردند و هدایت می شدند و به حقانیت مکتب اسلام پی می بردند.

در این تحقیق با اهمیت و جایگاه پرسشگری به عنوان کلید یادگیری و فرا گیری علم و دانش و پیشرفت در فرهنگ نورانی اسلام آشنا می شویم و پیرامون روش های تدریس که در افزایش روحیه پرسشگری دانش آموزان مؤثر است به بحث و بررسی می پردازیم.

طرح مسئله

مسئله مورد بررسی ما در این نوشتار افزایش روحیه پرسش گری در بین دانش آموزان به عنوان کلید یادگیری و فراگیری علم و دانش و پیشرفت می باشد. می خواهیم بدانیم افزایش روحیه پرسش گری در بین دانش آموزان چه نقشی در یادگیری و فراگیری علم و دانش دارد این تحقیق در دی ماه سال 1394 در محیطی علمی و آموزشی صورت پذیرفته است.

اهداف تحقیق

هدف کلی در این تحقیق می خواهیم بدانیم چه عواملی باعث افزایش روحیه پرسشگری در بین دانش آموزان می شود و پرسشگری چه نقشی در یادگیری و فراگیری علم و دانش و پیشرفت دارد.

اهداف جزیی

الف) مطالعه تأثیر تشویق دانش آموزان پرسش گر توسط معلمان در افزایش روحیه پرسش گری

ب) مطالعه تأثیر پرسش گری در افزایش یادگیری دانش آموزان

ج) مطالعه تأثیر اجرای شیوه تدریس پرسش و پاسخ توسط معلم در کلاس درس و افزایش روحیه پرسش گری بین دانش آموزان.

اهمیت موضوع

پرسش گری در نظام تعلیم و تربیت اسلامی از آن چنان جایگاهی برخوردار است که به عنوان کلید یادگیری و پرسیدن نصف علم برشمرده شده است. بنابراین کسی که می خواهد یاد بگیرد باید بپرسد. این تحقیق گامی مؤثر در امر یادگیری و تدریس است و هم چنان که یادگیری علم از جایگاهی والا برخوردار است خوب پرسیدن نیز اهمیت بسیار دارد و موجب یادگیری و نشر علم و پیشرفت دانش می شود. (سایت اینترنتی تبیان)

فرضیه ها

بین میزان تشویق دانش آموزان پرسش گر توسط معمان و افزایش روحیه پرسش گری رابطه وجود دارد.

بین شیوه تدریس پرسش و پاسخ توسط معلم در کلاس و افزایش روحیه پرسشگری  بین دانش آموزان رابطه وجود دارد.

بین خوب سؤال کردن و یادگیری رابطه وجود دارد.

سؤالات تحقیق

چه عواملی موجب افزایش روحیه پرسش گری در بین دانش آموزان می شود؟

پرسش گری چه نقشی در یادگیری دارد؟

در قرآن کریم پرسش گری چه جایگاهی دارد؟

کلید واژگان

یادگیری: یادگیری یعنی ایجاد تغییر نسبتاً پایدار در رفتار بالقوه یادگیرنده مشروط بر آن که این تغییر بر اثر اخذ تجربه رخ دهد (وکیلیان، 1387، ص3)

تدریس: منظور از تدریس عبارت از هر فعالیتی است که از جانب یک فرد به منظور تسهیل یاد گیری فرد دیگری انجام می پذیرد. (همان، ص 4)

پرسش گری: پرسش گری از جمله مهارت های مؤثری است که راه به پاسخ و یقین می برد و نهادینه کردن این رسم نکو به معنای دست گیری مخاطبان برای رسیدن به سر منزل مقصود در جاده تعلیم و تربیت است.

بارش مغزی یا طوفان مغزی: طوفان مغزی یک دوره تفکر آغاز می شود و افراد در پی یافتن جواب شش سؤال، چه چیز، چرا؟ کجا، چه زمان و چه کسی برمی آیند. طوفان اندیشه ها یا به بیان دیگر طوفان فکری یکی از روش های مؤثر در حل مسئله در گروه است. (درخواه، 1394، ص ـــ)

فرهنگ: به مجموعه معانی و اعتقادات مشترک که کم و بیش به شکل یک نظام است و مبنای عمل افراد در گروه یا جامعه قرار می گیرد و اجبار اجتماعی از آن حمایت می کند نظام فرهنگی یا فرهنگ گفته می شود. (رحب زاده، 1380، ص7)

روش تحقیق

شیوه تحقیق میدانی است که محقق برای گردآوری اطلاعات از محیط های آموزشی بازدید نمود و از طریق ارتباط مستقیم و با استفاده از ابزار پرسش نامه اطلاعات مورد نظر را گردآوری کرد.

جامعه آماری

دانش آموزان پسر کلاس نهم دبیرستان های شهر فسا در آذرماه 1394 بوده است که نمونه آماری به روش علمی انتخاب گردید.

پیشینه تحقیق

محقق با مراجعه به اینترنت، کتاب ها و مقالات به جمع آوری مطالب و مطالعه نظریات اندیشمندان پیرامون موضوع پرداخت که گزارش مختصری از این جستجو تقدیم می گردد.

قرآن کریم به عنوان مهم ترین و ارزشمندترین منبع همگان را به پرسش گری ترغیب و تشویق می نماید و سیره و گفتار نورانی حضرت محمد(صلی الله علیه وآله وسلم) و اهل بیت او صلوات الله علیهم اجمعین پرسش گری به عنوان کلید دانش معرفی گردیده است که به بیان گزارشی مختصر از آن می پردازیم. در قرآن کریم آیات بسیاری وجود دارد که به دنبال سؤال مردم از رسول گرامی اسلام حضرت محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) نازل گردیده است. برای نمونه:

يَسْأَلُونَكَ عَنِ الأهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَوَاقِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ؛ در باره [حكمت] هلالها[ى ماه] از تو مى‏پرسند بگو آنها [شاخص] گاه‏شمارى براى مردم و [موسم] حج‏اند.(سوره بقره، آیه 189)

نمونه دیگر: (محمدی ری شهری، محمد(1377) در کتاب میزان الحکمه آورده است که رسول خدا حضرت محمد(صلی الله علیه وآله وسلم) پیرامون ارزش پرسش گری می فرماید:

العِلمُ خَزائنُ و مِفتاحُها السُّؤال؛ دانش گنجینه هایی است و کلید آن پرسش است.

(معصومه، حسینی، 1394) در مقاله تحت عنوان پرسشگری و پویش می نویسد: امروزه یکی از مهم ترین شیوه های یادگیری را پرسیدن می دانند. پرسیدن ابزاری است برای آموختن که هر انسانی از دوران کودکی به آن مجهز است تا جایی که به گفته کارشناسان گاه کودکان در روز تا سیصد پرسش را مطرح می کنند.

در سایت اینترنتی تبنیان: در  کودکان پرسش گری آغاز تفکر و آگاهی است. بسیاری از صاحب نظران تعلیم و تربیت عقیده دارند پرسش خوب و درست نصف پاسخ است برخی نیز معتقدند پایه و اساس هر اکتشافی یک پرسش اساسی و بنیادی است.

آزمودن فرضیات

پاسخگوی محترم

پرسشنامه ای که در اختیار شماست به منظور پژوهشی تحت عنوان «افزایش روحیه پرسش گری در بین دانش آموزان به عنوان کلید یادگیری و فراگیری علم و دانش و پیشرفت» می باشد. خواهشمند است این سؤالات را به دقت مطالعه و به آن ها پاسخ دهید. از همکاری شما صمیمانه سپاسگزاری می نماییم.

سن:            میزان تحصیلات: لیسانس5   بالاتر از لیسانس5

1- اجرای شیوه تدریس پرسش و پاسخ توسط معلم گامی مؤثر در افزایش روحیه پرسش گری خواهد بود؟ 

مخالفم ™    موافقم™   کاملاً مخالفم™    کاملاً موافقم ™    نظری ندارم ™

2- تشویق دانش آموزان پرسش گر توسط معلمان موجب افزایش روحیه پرسش گری در بین دانش آموزان می شود؟

مخالفم ™    موافقم™   کاملاً مخالفم™    کاملاً موافقم ™    نظری ندارم ™

3- پرسش گری یکی از شیوه های مهم یادگیری است؟ 

مخالفم ™    موافقم™   کاملاً مخالفم™    کاملاً موافقم ™    نظری ندارم ™

4- در فرهنگ اسلامی خوب سؤال کردن موجب دانایی است؟ 

مخالفم ™    موافقم™   کاملاً مخالفم™    کاملاً موافقم ™    نظری ندارم ™

5- قرآن کریم و پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) مردم را به پرسش گری تشویق کرده اند؟ 

مخالفم ™    موافقم™   کاملاً مخالفم™    کاملاً موافقم ™    نظری ندارم ™

پاسخگوی محترم همیشه در تمامی ابعاد زندگی موفق باشید

تجزیه و تحلیل پاسخ سؤال1 :

سؤال 1: اجرای شیوه تدریس پرسش و پاسخ توسط معلم گامی مؤثر در افزایش روحیه پرسش گری خواهد بود؟

مأخذ: محقق

با توجه به جدول 100% پاسخ دهندگان کاملاً با این موضوع موافق بوده اند که اجرای شیوه  تدریس پرسش و پاسخ توسط معلم گامی مؤثر در افزایش روحیه پرسش گری خواهد بود و رابطه معنی داری بین اجرای شیوه پرسش و پاسخ توسط معلم و افزایش روحیه پرسش گری است.

تجزیه و تحلیل پاسخ سؤال2 :

سؤال 2: تشویق دانش آموزان پرسش گر توسط معلمان موجب افزایش روحیه پرسش گری در بین دانش آموزان می شود؟

مأخذ: محقق

با توجه به سؤال شماره 2، 100% پاسخ دهندگان با این موضوع کاملاً موافق بوده اند که تشویق دانش آموزان پرسش گر توسط معلمان موجب افزایش روحیه پرسش گری در بین دانش آموزان می شود بنابراین بین تشویق دانش آموزان پرسش گر توسط معلمان و افزایش روحیه پرسش گری رابطه معناداری وجود دارد.

تجزیه و تحلیل پاسخ سؤ ال 3:

سؤال 3: پرسش گری یکی از شیوه های مهم یادگیری است؟ 

مأخذ: محقق

با توجه به سؤال شماره 3، 100% پاسخ دهندگان با این موضوع کاملاً موافق بوده اند که پرسش گری یکی از شیوه های مهم یادگیری است، بنابراین بین افزایش پرسش گری و پیشرفت علم رابطه معنی داری وجود دارد.

تجزیه و تحلیل پاسخ سؤال 4:

سؤال 4: در فرهنگ اسلامی خوب سؤال کردن موجب دانایی است؟

مأخذ: محقق

در پاسخ به سؤال شماره 4، 100% پاسخ دهندگان موافقیت خویش را با این موضوع اعلام کرده اند که در فرهنگ اسلامی خوب سؤال کردن موجب دانایی است. بنابراین بین خوب پرسش کردن و افزایش علم و آگاهی رابطه معنی داری وجود دارد.

تجزیه و تحلیل سؤال 5:

سؤال 5: قرآن کریم و پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) مردم را به پرسش گری تشویق کرده اند؟ 

مأخذ: محقق

با توجه به سؤال شماره 5، 100% پاسخ دهندگان، نظر خود را به طور کامل موافقت خود را با این امر اعلام کرده اند که قرآن کریم و پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) مردم را به پرسش گری تشویق کرده اند.

اهمیت پرسشگری در قرآن کریم

قرآن کریم پرسشگری را می ستاید و آیاتی فراوانی در قرآن کریم است که به دنبال پرسش مردم نازل شده است که در بسیاری از این آیات عبارت یَسئلونک و یستفتونک و ستنتجوبنک و مشتقات دیگر آمده است برای مثال می توان از آیات زیر نام برد.

يَسْأَلُونَكَ عَنِ الأهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَوَاقِيتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ؛ در باره [حكمت] هلالها[ى ماه] از تو مى‏پرسند بگو آنها [شاخص] گاه‏شمارى براى مردم و [موسم] حج‏اند. (سوره بقره، آیه 189)

يَسْأَلُونَكَ مَاذَا يُنفِقُونَ قُلْ مَا أَنفَقْتُم مِّنْ خَيْرٍ فَلِلْوَالِدَيْنِ وَالأَقْرَبِينَ وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا تَفْعَلُواْ مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللّهَ بِهِ عَلِيمٌ ؛

از تو مى‏پرسند چه چيزى انفاق كنند [و به چه كسى بدهند] بگو هر مالى انفاق كنيد به پدر و مادر و نزديكان و يتيمان و مسكينان و به در راه‏مانده تعلق دارد و هر گونه نيكى كنيد البته خدا به آن داناست. (سوره بقره، آیه 215)

يَسْأَلُونَكَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِيهِ قُلْ قِتَالٌ فِيهِ كَبِيرٌ وَصَدٌّ عَن سَبِيلِ اللّهِ وَكُفْرٌ بِهِ ؛

از تو در باره ماهى كه كارزار در آن حرام است مى‏پرسند بگو كارزار در آن گناهى بزرگ و باز داشتن از راه خدا و كفر ورزيدن به او (سوره بقره، آیه 217)

و آیاتی چون 219، 220، 222 سوره بقره، آیه 4 سوره مائده، آیه 187 سوره اعراف، آیه اول سوره انفال، آیه 18 سوره کهف، آیه 105 سوره طه، آیه اول سوره نبأ، آیه اول سوره معارج، آیه 127و 176 سوره نساء، آیه 53 سوره یونس از جمله آیاتی هستند که به دنبال پرسش مردم نازل گردیده اند.

آیات فوق پیرامون هلال ها و ماه ها، انفاق، شهرالحرام، خسرو  میسر (اباده و قمار) افراد بی سرپرست عادت زنانه، خوراک های حلال، لحظه وقوع قیامت، غنائم، ذی القرنین، کوه ها، روز قیامت، عذاب قیامت، ارث زنان، حقانیت و قیامت نازل گردیده اند. (حجتی، 1377، ص65)

این آیات نورانی در واقع پاسخ خدای مهربان است به سؤالات مردم، علاوه بر این در قرآن کریم آیات فراوان دیگری دیده می شود که پاسخ سؤالات مردم می باشد.

تشویق و ترغیب قرآن به پرسشگری

علاوه بر این که در قرآن کریم پرسشگری جایگاهی عظیم دارد در فرهنگ نورانی قرآن مردم به پرسش و سؤال دعوت شده اند و در واقع قرآن کریم پرسش گری را تشویق و ترغیب می کند و می فرماید:

وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ إِلاَّ رِجَالًا نُّوحِي إِلَيْهِمْ فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ؛

پيش از تو [هم] جز مردانى كه بديشان وحى مى‏كرديم گسيل نداشتيم پس اگر نمى‏دانيد از پژوهندگان كتابهاى آسمانى جويا شويد. (سوره نحل، آیه 43)

و همچنین می فرماید:

وَمَا أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ إِلاَّ رِجَالًا نُّوحِي إِلَيْهِمْ فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ ؛

و پيش از تو [نيز] جز مردانى را كه به آنان وحى مى‏كرديم گسيل نداشتيم اگر نمى‏دانيد از پژوهندگان كتابهاى آسمانى بپرسيد. (سوره انبیاء، آیه7)

در این آیات قرآن کریم مردم را به پرسشگری دعوت می کند.

پرسش کلید گنج های دانش

در گفتار گهربار پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد(صلی الله علیه وآله وسلم) مردم به پرستش تشویق و ترغیب شده اند چون از دیدگاه آن بزرگوار پرسش کلید گنج های دانش است.

آن بزرگوار می فرماید:

الْعِلْمُ خَزَائِنُ وَمِفْتَاحُهُ السُّؤَالُ ، فَسَلُوا يَرْحَمْكُمُ اللَّهُ ، فَإِنَّهُ يُؤْجَرُ فِيهِ أَرْبَعَةٌ : السَّائِلُ وَالْمُسْتَمِعُ ، وَالْمُعَلِّمُ ، وَالْمُحِبُ لَهُمْ ؛

دانش گنجینه هایی است و کلید آن ها پرسش است؛ پس خدایتان رحمت کند، بپرستید که با این کار چهار نفر اجر می یابند: پرسنده، آموزگار، گوش دهنده و شنونده و دوستدار آنان. (صدوق، 1373، ج2، ص28؛ مجلسی، بی تا، ج1، ص196)

همچنین می فرماید:

آن حضرت پرسیدن را نصف علم می داند و می فرماید:

السؤال نصف العلم؛ پرسیدن نیمی از دانش است.

با توجه به مفهوم و معنای این سخنان گهربار سؤال و پرسش کلید، علم و دانش و عامل پیشرفت آن است.

تشویق به پرسش گری در سیره و گفتار پیامبر و اهل بیت او

به پیروی از قرآن که انسان ها را به پرسش گری تشویق و ترغیب می کند پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) و امامان معصوم صلوات الله علیهم اجمعین نیز مردم را به پرسش گری دعوت نموده اند.

امام علی(علیه السلام) می فرماید:

سَلُونی قَبلَ أن تَفقِدُونی؛ فَلَأنا بِطُرُقِ السماء أعلَمُ منّی بِطُرُق الأرضِ؛

از من بپرسید پیش از آن که از دستم دهید؛ زیرا من به راه های آسمان داناتر از راه های زمین. (نهج البلاغه، ص 373)

همچنین آن حضرت مردم و مدعیان را دعوت می کرد که از کتاب خدا، قرآن کریم، تفسیرش و تنزیل و تأویلش از او سؤال کنند و این امر در کتب اهل سنت نیز آمده است که: عن ابی الطفیل: کان علی یقول: سلونی، سلونی و سلونی عن کتاب الله تعالی فوالله ما من آیه الا و أنا أعلم انزلت بلیل اونهار.

و قال سعیدبن المسیب ما کان احدا من الناس یقول سلونی غیر علی بن ابی طالب و قال ابن عباس لقداعطی علی تسعه اعشار العلم و ایم الله لقد شار کهم فی العشر العاشر. ابوالطفیل گوید: علی (علیه السلام) می فرمود: از من بپرسد، از من بپرسید، از کتاب خدا، قسم به خدا آیتی نیست مگر آن که من می دانم به شب نازل گشته یا به روز. سعیدبن مسیب گوید: هیچ احدی از آحاد مردم نمی گفت سَلونی جز علی بن ابی طالب سلام الله علیه.(هاشمی شافعی، 1378، ص19 و قندوزی بلخی، 1357، ج1، ص161)

سایر امامان معصوم نیز به پیروی از امام علی(علیه السلام) مردم را به پرسش دعوت می نمودند تا در اثر پرسش آگاهی آنان را افزایش دهند و با جهل مبارزه نمایند.

نقد سخن

بزرگ ترین هنر معلم این است که دانش آموزی نقّاد پرورش دهد. باید به دانش آموز یاد داد که سخن را غربال کند و هر چیزی را قبول نکند.

پیامبرگرامی اسلام حضرت محمد(صلی الله علیه وآله وسلم) می فرماید:

کفی بالمَرءِ جَهلاً اَن یُحَدَّثَ بکُلِّ ما سَمِعَ؛

برای بی فکری همین بس که انسان هر چه را می شنود باور و نقل کند. (مطهری، 1372، ص42)

حضرت عیسی بن مریم (سلام الله علیه) می فرماید:

کُونُوا نُقَّادَ الکلامُ؛ صرّافِ سخن باشید و سخن را نقد کنید. (مجلسی، بی تا، ج2، ص96)

باید به دانش آموز اجازه داده شود سؤالاتی که در ذهن است طرح نماید او را تشویق و ترغیب نمود تا روحیه نقادی در او شکل بگیرد و با پرسش گری بتواند اطلاعات علمی خویش را افزایش دهد.

پرسش گری میزان مشارکت در آموزش افزایش می دهد

تدریس و آموزش فرایندی یک سویه نیست بلکه جریانی دو سویه است اگر دانش آموز را به گونه ای پرورش دهیم که گان کند که تدریس وظیفه معلم است نه دانش آموز قدرت تفکر را از دانش آموز می گیرد. دانش آموز بر محفوظات تکیه می کند و تلاشی در جهت فهم مسائل علمی از خود نشان نمی دهد.

نقش روش تدریس در افزایش روحیه پرسش گری

امروزه به هنگام تدریس، معلمان می توانند از روش های مختلفی در اثنای تدریس استفاده کنند. بدن بهره گیری از شیوه های مناسب و مطلوب، امر تدریس ثمری در بر نخواهد داشت. از این رو علمای تربیت در طول تاریخ آموزش و پرورش تلاش کرده اند که با استفاده از تجارب گرانبهای معلمان نامی به ابداع روش های مختلف تدریس اقدام نمایند. از آن جا که معلم محرک اصلی هر گونه فعالیت آموزشی است لذا، بایستی با روش های تدریس بیشتری آشنا باشد تا در موقعیت های مختلف آموزشی از آزادی عمل زیادتری برای رسیدن به مقاصد آموزشی برخوردار باشد.

روش های تدریس را می توان روش سخنرانی، بازگویی، پرسش و پاسخ،  پروژه، نمایش،آزمایش، گردش علمی، واحد کار، مبتنی بر بحث را نام برد. (وکیلیان، 1387، ص59-65)

این روش ها هر کدام در جای خود نقاط قوت و ضعفی دارد. اما روش پرسش و پاسخ به نظر می رسد شیوه مؤثر در افزایش روحیه پرسش گری در بین دانش آموزان به عنوان کلید یادگیری و فراگیری علم و دانش و پیشرفت باشد.

روش پرسش و پاسخ

از میان روش های تدریس معمول روش پرسش و پاسخ گامی مؤثر در افزایش روحیه پرسش گری است چون در این روش معلم دانش آموز را از طریق  پرسش به اندیشه وامی دارد نظر به اهمیت این روش توضیحی هر چند مختصر پیرامون این روش بیان می گردد.

در این روش معلم دانش آموز را از طریق پرسش به اندیشه در خصوص مفهومی تازه یا بیان مطلبی خاص، ترغیب می کند تا با کوشش های ذهنی از معلوم به مجهول برسد. به سخن دیگر، هنگامی که معلم قصد دارد مطلب یا مفهوم جدیدی را در کلاس درس مطرح سازد یا این که توجه دانش آموز را به موضوعی خاص جلب نماید، به طور مستقیم به بیان مطلب اقدام نمی کند بلکه با طرح یک سری سؤالات سنجیده و حساب شده، فعالیت ذهنی او را در مسیری قرار می دهد که وی شخصاً به کشف مفهوم مورد نظر توفیق یابد.

  روش پرسش و پاسخ به روش سقراطی نیز اشتهارد دارد. زیرا به اعتقاد سقراط، دانش در طبیعت افراد به طور طبیعی وجود داشته و صرفاً کافی است که معلم با مساعد ساختن زمینه و واداشتن دانش آموز به تفکر، به وی  کمک می کند تا او خود به کشف دانش مورد نظر دست یابد. بدین سبب سقراط فعالیت خود را به «مامایی» تشبیه می کرد.

در ردیف هدف های این روش می توان به: 1. تحرک اندیشه ها 2. استفاده از تجارب و دانسته ها 3. تشخیص توانایی و علایق 4. ترغیب به مطالعه و تفکر و 5. تقویت قدرت قضاوت و سنجش اشاره کرد.

محاسن روش پرسش و پاسخ عبارت است از پیدایش اعتماد به نفس در دانش آموز، ایجاد علاقه، گسترش تفکر خلاق، متنوع شدن جریان آموزش و تشویق شدن دانش آموز به شرکت در یادگیری و فعالیت های آن. (وکیلیان، 1387، ص61)

روش بارش مغزی

یکی دیگر از روش های مؤثر در افزایش روحیه پرسش گری در بین دانش آموزان الگوی بارش مغزی است که این الگو از سوی متخصصان آموزش و پرورش و هم از سوی متخصصان آموزش خلاقیت به عنوان روش تدریس حل خلاق مسائل معرفی شده است و یافته های  پژوهشی زیادی اثرگذاری آن را بر روی پرورش مهارت های حل مسأله دانش آموزان به اثبات رسانده اند. آموزش دادن دانش آموزان با روش بارش مغزی حل مسئله را به نحو خلاقانه ای در آنان بالا می برد. روش بارش مغزی می تواند به عنوان وسیله ای برای یادآوری مفاهیم و اصول مورد نیاز برای حل مسئله به یادگیرندگان کمک کند. (portabfarsedu.ir)

بارش مغزی یکی از شناخته شده ترین شیوه های برگزاری جلسات هم فکری و مشاوره بوده و کاربرد جهانی دارد این روش دارای مزایا و ویژ گی های منحصر به فرد است. (بارش مغزی، تبیان)

عموماً بعد از هر نشست طوفان مغزی یک دوره تفکر آغاز می شود و افراد در پی یافتن جواب شش سؤال: چه چیز، چرا؟، کجا، چه زمان و چه کسی برمی آیند طوفان اندیشه ها یا به بیان دیگر طوفان فکری یکی از روش های مؤثر در حل مسئله در گروه است. (درخواه، 1394، art.ir)

بنابراین یکی از شیوه های روش تدریس مؤثر در افزایش پرسش گری روش بارش مغزی می باشد که دانش آموزان تشویق به پرسش و اظهارنظر می شوند.

نتیجه گیری

پرسش گری در نظام تعلیم و تربیت اسلامی از ارزش والایی برخوردار است به طوری که بسیاری از آیات قرآن در پاسخ به پرسش های مردم نازل گردیده است و پیامبر و اهل بیت او صلوات الله علیهم اجمعین مردم را به پرسش گری دعوت نمودند و پرسش گران را تشویق و ترغیب می کردند . در گفتار اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) دانش به عنوان گنج شناخته شده که کلید این گنج پرسش گری شمرده شده است.

این تحقیق که به شیوه میدانی در محیطی علمی و آموزشی و با استفاده از بازار پرسش نامه صورت پذیرفته، پس از آزمودن، محقق فرضیات به این نتایج دست یافت که بین میزان تشویق دانش آموزان پرسش گر توسط معلمان و افزایش روحیه پرسش گری رابطه معنی داری وجود دارد. همچنین اجرای شیوه تدریس پرسش و پاسخ و بارش مغزی در کلاس درس، شیوه های تدریس همچون پرسش و پاسخ و بارش مغزی نیز از جمله عواملی است که باعث افزایش روحیه پرسشگری در بین دانش آموزان می شود چون رفتار معلم برای دانش آموزان سرمشق می باشد و زمانی که معلم تدریس خود را با طرح سؤال شروع نماید پرسشگری در وجود دانش آموزان نهادینه می شود. علاوه بر این، اینجانب خود به عنوان یک معلم در مشاهدات عینی خود بارها شاهد بوده ام که تشویق دانش آموزان پرسشگر موجب افزایش روحیه پرسشگری در بین دانش آموزان می شود و به پدیده تدریس جان می بخشد و در این حالت بین معلم و دانش آموز تعاملی دو سویه ایجاد می شود و در کلاس تنها به حضور فیزی کی دانش آموز اکتفا نمی شود بلکه قوه تفکر دانش آموز به کار می افتد و زمانی که معلم موفق می شود با پرسش به دانش آموز اندیشیدن را یاد دهد این کار معلم هزاران فکر را به فعالیت وا می دارد.

پیشنهادات

1. در مراکز تربیت معلم به معلمان یاد دهیم دانش آموزان پرسش گر را تشویق نمایند.

2- مؤلفان کتب درس هر درس را با یک سؤال آغاز کنند.

3- معلمان درس را با یک سؤال شروع نمایند.

4-  در مراکز تربیت معلم، معلمان پرسش گر تشویق شوند.